Łaszowate

Łaszowate są grupą prymitywnych ssaków drapieżnych, najbliżej spokrewnionych z hienowatymi, prowadzącą bardzo zróżnicowany tryb życia w ciepłych rejonach Starego Świata (naturalny areał) w bardzo zróżnicowanych środowiskach jak: naziemne (surykatki, mangusty), nadrzewne (binturongi, łaskuny, lizangi) i wodny (mampalon, mangusta błotna). Celem tego artykułu jest zapoznanie Czytelnika z tymi zwierzętami. ¹

Mangusty żyją rozsiane w tropikach Azji i Afryki, oraz zostały sprowadzone do Hiszpanii i Włoch w celach tępienia węży. Z takim samym zamiarem, sprowadzona na Karaiby, należące do tej grupy indyjskie mungo, osławione jako tępiciele węży przez R. Kiplinga w ,,Księdze dżungli''. Jaki był skutek owej przeprowadzki? Negatywny. Mungo wytępiły nie tylko węże (również mające swoje miejsce w ekosystemie), ale jakby ,,na bis'' także wszystkie tamtejsze gady i płazy, oraz niemal połowę ptaków. Po co miały atakować, zgodnie z życzeniem ludzi, agresywne i silne szczury, kiedy tu miały tyle innej jakże bezbronnej zwierzyny! Na terenie swego areału, nie wyrządzały takich szkód. Człowiek – niemądry, bo niepomny wcześniejszych katastrof ekologicznych z udziałem bezmyślnie introdukowanych na obce tereny zwierząt, znów wywołał krwawy bałagan w ekosystemie i tak Karaiby pobiły smutny rekord największej liczby wytępionych gatunków. Wygląd rozmaitych mangust jest podobny. Przypominają łasicowate, są pokryte szarym futrem. Mają krótki pysk, wypełniony ostrymi zębami, uzbrojone w pazury łapy, oraz puszysty ogon. U pewnego gatunku tych zwierząt odbyt jest zaopatrzony w płatki skóry imitujące płatki kwiatów. Zwabia to zapylające kwiaty owady, a te są błyskawicznie łapane przez zwinne zwierzę i trafiają do jego żołądka. Mangusty żyją w małych stadkach, w Afryce często za swoje lokum obierające opustoszałe termitiery. Za mangustami karłowatymi, wyruszającymi na łowy, często podążają dzioborożce, zjadając wypłoszone przez nie małe zwierzątka, same natomiast ostrzegają swoich mimowolnych karmicieli przed niebezpieczeństwem. A właściwie czym żywią się mangusty, bo były jakieś wzmianki o wężach, owadach... Oczywiście to tylko niektóre pozycje ich menu. W jego skład wchodzą też: skorpiony, pająki, ślimaki, dżdżownice, gryzonie, jaszczurki i ptaki. ,,Dzieciństwo'' młodych mangust przebiega nieco inaczej niż u innych ssaków drapieżnych, bo w dość spartańskich warunkach. Gęsto owłosione młode spoczywają na gołej ziemi nory. Nieznajomość tego faktu doprowadziła w pewnej hodowli do tragicznej w skutkach pomyłki. Mianowicie opiekunowie dali małym mangustom za podściółkę siano. Niby to nic złego. Matka przyniosła im ociekające krwią mięso, które pobrudziło siano, zjedzone z kolei przez młode. A oto skutek: wszystkie młode zginęły, bo zjadły zakrwawione siano. Cenione i lubiane mangusty jak wiele innych zwierząt doczekały się czci religijnej w starożytnym Egipcie. Z tego powodu zostały nazwane ,,szczurami faraońskimi'', całkiem niesłusznie, bo przecież ichneumon – bo o tym gatunku mangusty mowa – nie tylko nie jest gryzoniem, ale jeszcze je zjada.

Surykatki żyją na afrykańskich sawannach. Mają wydłużone ciała, pokryte biało – szaro – rudawym futrem, długi ogon i również długie łapy, zdolne podnieść zwierzę do pozycji stojącej, aby mogło obserwować otoczenie. Są one uzbrojone w ostre pazury. Okrągła głowa ze spiczastym pyskiem, jest osadzona na krótkiej szyi, mieści również wielkie, czarne oczy i nos, oraz małe uszy. Zęby znajdują zastosowanie w ćwiartowaniu owadów, gryzoni, ptaków i jaszczurek. Surykatki żyją w małych grupach rodzinnych prowadzących koczowniczy tryb życia. Po wyeksploatowaniu danego odcinka sawanny, przenoszą się dalej ,,za zwierzyną''. Zresztą na samym początku swej egzystencji człowiek prowadził podobny tryb życia. Bywają oswajane do towarzystwa i tępienia gryzoni. Swoje przeżycia z odchowu surykatki opisała Hanna Gucwińska w książce ,,Zwierzęta w moim domu'' (w 1997 r. wydana została książka tej samej Autorki, o tym samym tytule, lecz o innych zwierzętach).

W pierwszych wiekach średniowiecza, wkrótce po powstaniu islamu, zaczął się tworzyć kalifat arabski, w kierunku północy najdalej sięgający do Hiszpanii. Razem z Arabami przybyły tam hodowane przez nich dla towarzystwa zwierzęta: małpy magoty (według innej hipotezy sprowadzone przez Rzymian) i należące do łaszowatych genety. W XV wieku nastąpiła rekonkwista, potem jeszcze wiele innych burzliwych zdarzeń przetoczyło się przez Hiszpanię, a zoologiczny ślad arabskiego panowania pozostał po dziś dzień. Magoty przeżyły wyłącznie na Gibraltarze, a genety objęły swoim europejskim areałem także południe Francji. Co wiemy o tych pierwotnych mieszkańcach Afryki? Wymieniona w tekście nazwa pochodzi z nazwy łacińskiej – Geneta geneta. W polskich opracowaniach bywa częściej nazywana żenetą. Jest pokryta szarym futrem w czarne cętki, na ogonie posiada czarne obręcze. Ciało wydłużone, ze spiczastą głową, krótkimi łapami i ogonem niemal tak długim jak całe ciało osiągające 80 cm długości. Żyje w lasach i prowadzi nocny tryb życia. Poluje na ptaki, gady, płazy i gryzonie. W średniowieczu kiedy koty były tępione, europejskie genety godnie je zastępowały – była to po prostu kontynuacja dawnych arabskich zwyczajów hodowlanych – aktualnie archaicznych. Z czasem jednak kot odniósł ,,zwycięstwo'' nad wszystkimi swoimi zastępnikami.

Łaszowate są grupą bardzo starych drapieżników, stąd ich różnorodność – efekt zajmowania najróżniejszych, dawniej pustych nisz ekologicznych. Jedną z nich było miejsce wielkich drapieżników – najbardziej narażoną na konkurencję pokarmową ze strony grup lepiej przystosowanych np. kotowatych. Jednak nie wszędzie polują drapieżniki ,,nowej generacji'', toteż dla świata zachował się w pewnym miejscu ostatni taki gatunek. Tym rejonem jest Madagaskar, a zwierzęciem fossa. ² Jest to największy przedstawiciel łaszowatych. Sylwetką przypomina nieco połączenie kota i kuny. Pokryta jest brązowym futrem. Fossa to największy drapieżnik w ekosystemie Madagaskaru, utrzymujący równowagę w populacjach wszystkich zwierząt mniejszych od siebie. Kiedy po wyspie chodziły epiornisy, fossa polowała na ich pisklęta; dorosłe ptaki były za duże i za silne, a jaja za twarde. Kontrowersje dotyczą możliwości napadu fossy na człowieka. Jedne opracowania to potwierdzają, inne nie dają temu wiary, podobnie jak pogląd krajowców o pianiu koguta jako najlepszym sposobie wywabienia fossy z kryjówki. Jakkolwiek by nie było, wiadomo, że największym wrogiem omawianego gatunku jest człowiek. W wierzeniach malgaskich fossa podobnie jak palczak czy kameleon występuje jako demon wcielony w zwierzę i jest rytualnie męczona przed śmiercią. Warto zwrócić uwagę, że w średniowiecznej Europie podobny los spotkał wiele kotów. Fossa jest gatunkiem ginącym.

Niewesoło przedstawia się też sprawa z innym mieszkańcem Madagaskaru, galidią kasztanowatą. ³ Jest wysmukła i znacznie mniejsza od fossy. Pokryta jest futrem w intensywnym kolorze kasztanowatym, utrwalonym w nazwie. Odżywia się ptakami, gryzoniami i owadami. Powodem jej zguby jest owe futro, będące częstym celem polowań.

Kandydatem do tytułu najbardziej tajemniczego przedstawiciela łaszowatych, a wiele z nich jest słabo poznanych – możemy nazwać rybożera. Oto jego ,,rysopis'' na podstawie spreparowanych okazów muzealnych: pokryty brązowym futrem, wysmukły zwierzak, z długim pyskiem i również długim ogonem. Pochodzi z lasów tropikalnych Afryki. Jego nazwę utworzono od zjadanych przez niego ryb.

W odróżnieniu od wcześniej opisywanych mangust, surykatek i genet tylko sporadycznie oswajanych, znacznie częściej hoduje się cywety. Gospodarczy aspekt ludzkiego zainteresowania nimi to tzw. ,,cywet'' – wydzielina zapachowa tych zwierząt przez ludzi wykorzystywana jako utrwalacz zapachów w przemyśle perfumeryjnym. Jest w tym celu hodowana na terenie swego areału obejmującego Indie, Azję Południowo – Wschodnią i północ Afryki. Krótkie i zaokrąglone pysk i ogon, ciało pokryte szarym, czarno nakrapianym futrem. Cyweta żywi się: owadami, ptakami, jaszczurkami, małymi ssakami i owocami.

Wśród koron drzew Azji Południowo – Wschodniej spotykany też tajemnicze lizangi, słabo poznane, o ciele pokrytym czarnymi cętkami na białym tle.

A na zakończenie opowiedzmy sobie o dość niezwykłym sposobie polowania. Azjatycki mampalon to ssak, który ,,zastąpił'' krokodyla! Przypomina nieco wydrę, o długim spiczastym pysku, długich wibrysach i krótkim ogonie. Pokryty jest brązowym futrem z białym brzuchem. Poluje w wodzie, chwytając z brzegu pijące zwierzęta jak gryzonie i ptaki.

1 W nowszej systematyce łaszowate i mangusty są odrębnymi rodzinami w obrębie podrzędu kotokształtnych, do którego zaliczają się również hieny i kotowate.

2 W nowszej systematyce fossę zalicza się do rodziny falanrukowatych w obrębie podrzędu kotokształtnych.

3 W nowszej systematyce galidię kasztanowatą zalicza się do rodziny falanrukowatych. w obrębie podrzędu kotokształtnych.