,,Leksykon dzikich kobiet''

,,Kobieto, królowo, szatanie, aniele,

Motylu, głazie, kwiecie

Duchu z niebios w ludzkim ciele

Nie ze świata, a na świecie,

Niepoznana, niepojęta

Odmienna i jednakowa

i słaba i nieugięta,

Niewolnica i królowa [...]’’

- Józef Ignacy Kraszewski ,,Kobieta. Fantazya’’

W lutym 2020 r. przeczytałem ,,Leksykon dzikich kobiet’’ Anny Lewickiej z ilustracjami Klaudii Migacz. Książka prezentuje 40 sylwetek kobiet z mitów, legend i baśni zamieniających się w zwierzęta. Miejscem akcji zamieszczonych historii są: Grecja, obie Ameryki (Arktyka, Amazonia, imperium Inków), Filipiny, Japonia, Wielka Brytania, Irlandia, Francja, Włochy, Skandynawia, Polska, Rosja, Indie, Malezja, Egipt, Sudan, Czarna Afryka (Nigeria i Czad).

Zmiennokształtność była jedną z umiejętności inkaskiej bogini Ziemi Pachamamy, czczonej ofiarami z lam i świnek morskich, która umiała przybierać postać smoka.

Zdolnością tą cechowały się też liczne demony jak: wilkołaki (ich samice miały być łagodniejsze od samców), wiły (słowiańskie, skrzydlate nimfy potrafiące zamieniać się w łabędzie i konie, a także w sokoły i wilki), tengu (japońskie demony przybierające postać kań; często też wyobrażane jako humanoidy z wielkimi nosami) oraz filipińskie wampiry ¹.

W Japonii (a także w Chinach i w Korei) lisy (jap. kitsune) są nie tylko symbolem sprytu, ale też władają magicznymi mocami. ² Lisice potrafią przybierać postać ponętnych kobiet, a nawet wychodzić za mąż i rodzić dzieci. Boją się jednak szczekania psów. Lis to zwierzę poświęcone bogu ryżu Inari. Najpotężniejsze są lisy stuletnie o złotej lub białej barwie sierści, obdarzone ponadto aż dziewięcioma ogonami.

Podobnymi mocami dysponują jenoty (jap. tanuki), które potrafią nawet zamienić się w butelkę sake i pod tą postacią zwodzić pijaków. Bywają czasem złośliwe.

Magicznymi zwierzętami z japońskiego bestiariusza są również koty (jap. neko). Samice zwane bakeneko – yuji nieraz zwodzą mężczyzn zamieniając się w … kurtyzany.

Japońska dzika kobieta może też być pajęczycą (jap. jorugumo). Pająk żyjący 400 lat zdobywa moc przybierania ludzkiej postaci. Istoty te mogą być złośliwe bądź pomocne.

Na bagnach Malezji znajdują się całe wioski zamieszkane przez krokodylołaki. Istoty te boją się ludzi i unikają ich towarzystwa. Czasem człowiekowi udaje się poślubić piękną kobietę zdolną zamieniać się w krokodyla, jednak związki te nie są szczęśliwe.

Na terenie całego areału tygrysów krążą legendy o tygrysołakach. W Indiach opowiada się o kobiecie – tygrysicy, która po kolei kastrowała i wydawała swym pobratymcom na pożarcie sześciu kolejnych mężów, aż w końcu została pokonana przez ostatniego z nich, który posłużył się metalową rurą. ³

W słowiańskich baśniach występują kobiety zamieniające się w łabędzice. Motyw ten obecny jest również w staroislandzkim eposie ,,Edda’’, w którym postać łabędzi przybierały walkirie.

Selkie to morskie nimfy z Irlandii i Szkocji zamieniające się w foki. Kto zabrał im i spalił foczą skórę, ten zyskiwał wierną i dbającą o porządek żonę. Selkie lubiły porządek do tego stopnia, że czasem wchodziły do pustych mieszkań i widząc w nich bałagan sprzątały. ⁴

Wreszcie w Nigerii i w Czadzie znane są legendy o kobietach przybierających postać hien. ⁵

Czasem metamorfoza jest formą kary.

Alkione i Keiks, którzy porównywali się do Zeusa i Hery zostali przez bogów zamienieni w zimorodki.

Tkaczka Arachne przechwalała się, że jest lepsza od Ateny. Konkurując z boginią utkała gobelin przedstawiający miłostki bogów. Gdy Atena podarła jej pracę, Arachnę powiesiła się. Wówczas bogini zamieniła ją w pająka, aby mogła dalej prząść. Od jej imienia pochodzi termin arachnofobia, czyli strach przed pająkami.

Nimfę Kalisto – łowczynię z orszaku dziewiczej bogini Artemidy uwiódł Zeus, zaś mściwa Hera zamieniła w niedźwiedzicę. Kalisto wraz z urodzonym przez nią młodym niedźwiadkiem została przeniesiona przez Zeusa na nieboskłon jako gwiazdozbiór Wielkiej Niedźwiedzicy.

Koronis została zamieniona we wronę gdy uciekała przed zalotami boga morza Posejdona (w innej wersji stała się wroną ukarana za zdradę Apolla).

Blodeuwedd – walijska piękność za pomocą magii powołana do życia z kwiatów została za karę za spisek na życie swego męża Llewa Llawa ukarana zamianą w sowę.

Nieuczciwa karczmarka z mazurskiej wsi Nakomiady została ukarana przez diabła zamianą w klacz. Demon naciskał na kowala, aby ją jak najszybciej podkuł, jednak ten odmówił. Tym sposobem odczarował kobietę, która resztę życia spędziła włócząc się obłąkana.

Wreszcie zła siostra japońskiego Kopciuszka została za próżność ukarana zamianą w ślimaka.

Wiele przekazów opowiada o dzikich kobietach, które odzyskały ludzką postać dzięki miłości.

W XVII – wiecznej francuskiej baśni spisanej przez madame d’Aulnoy pojawia się księżniczka zaklęta w Białą Kotkę mieszkającą w pałacu wraz z innymi kotami. Odzyskała ludzką postać dzięki pokonaniu prób przez księcia, któremu zresztą pomagała.

Niedźwiedzia Skórka to bohaterka włoskiej baśni, która biorąc do ust kawałek zaczarowanego drewna, zamieniła się w niedźwiedzicę, chcąc w ten sposób uniknąć poślubienie przez własnego ojca (przypomina to nieco francuską baśń o Oślej Skórce).

W walijskiej legendzie ciężarna żona Llywda została zaklęta przez Manawydana w mysz i groziło jej powieszenia na miniaturowej szubienicy za niszczenie zbiorów. Na szczęście odzyskała ludzką postać. ⁶

Sabh została zaklęta w łanię przez Czarnego Druida. Odczarował ją irlandzki heros Finn Mac Cumhail, któremu urodziła syna Oisina (Osjana), którego imię znaczy właśnie jelonek.

Oisin na polowaniu strzelił z łuku do zajęczycy, która zamieniła się w piękną kobietę i została jego żoną.

Z mitów irlandzkich pochodzi również Etain – kochanka Midira, którą jego pierwsza żona Fuamnach zamieniła w motyla (w innej wersji: w muchę, lub ważkę).

W egipskiej baśni syn sułtana pojął za żonę żółwicę, która zamieniła się w piękną kobietę potrafiącą na dodatek dobrze gotować.

W baśni z Sudanu syn emira pozostał wierny małej małpce, która sama dawała mu możliwość odejścia od niej. Za prawość został nagrodzony przemianą zwierzątka w piękną księżniczkę.

W rosyjskiej baśni, która nawiasem mówiąc inspirowała Antoniego Józefa Glińskiego ⁷, piękna carewna została zamieniona w żabę przez Kościeja za odrzucenie jego zalotów. Później została odczarowana przez swego wybranka ⁸.

Na omawianą książkę długo czekałem i przeczytałem ją w jeden dzień z wielką przyjemnością. Jej bohaterki bardzo podobają mi się jako mężczyźnie ;).

Wiele podobnych przykładów dzikich kobiet można znaleźć również w literaturze fantasy np. Luthien przybierającą postać wielkiej nietoperzycy (J. R. R. Tolkien ,,Silmarillion’’ ⁹), Zieloną Czarownicę, która zginęła z ręki księcia Riliana pod postacią wielkiego węża (C. S. Lewis ,,Srebrne krzesło’’¹⁰ ), czarownica Filippa Eilhart zamieniająca się w sowę (A. Sapkowski ,,Saga o wiedźminie’’), zmiennokształtna lisica aguara wzorowana na bohaterce ,,Świętej księgi wilkołaka’’ Wiktora Pielewina (A. Sapkowski ,,Sezon burz’’), wężokształtna bogini z Afganistanu, która uwiodła sowieckiego sołdata Pawła Lewarta (A. Sapkowski ,,Żmija’’), Zakon Księżyca Utajonego skupiający zmiennokształtne zwierzęta z mitologii japońskiej (M. L. Kossakowska – dylogia ,,Takeshi’’), Galina, która zgodziła się zamienić w kawkę, aby ocalić swoją siostrę (E. Sedia ,,Tajemna historia Moskwy’’) oraz rogata czarownica Diabolina zamieniająca się w smoka (film ,,Czarownica’’).

1 Odsyłam do posta: ,,Filipiński wampir’’.

2 Odsyłam do postów: ,,Chińska opowieść o lisach’’ i ,,Lisy w mitologii koreańskiej’’.

3 Zainteresowanych inną opowieścią o tygrysołakach odsyłam do posta: ,,Dlaczego tygrys ma pręgi?’’

4 Selkie o imieniu Wilheida pojawia się w moim opowiadaniu fantasy ,,Pieśń o Sowim’’ dostępnym na tym blogu ;).

5 Murzyni i Murzynki zamieniający się w hieny również pojawiają się w opowiadaniu ,,Pieśń o Sowim’’ ;).

6 Odsyłam do posta: ,,Myszy w mitologii celtyckiej’’.

7 Odsyłam do posta: ,,Kościej był … Polakiem, czyli cudowny świat Antoniego Józefa Glińskiego’’.

8 Odsyłam do posta: ,,Królewna żabka’’.

9 Odsyłam do posta: ,,Beren i Luthien’’.

10 Odsyłam do posta: ,,Cudowny świat Narnii’’.