W 2007 r. przeczytałem książkę ,,Niesamowita Słowiańszczyzna'' pióra wybitnej znawczyni romantyzmu, prof. Marii Janion (w 2006 r. czytałem jej pracę ,,Wampir. Biografia symboliczna''). Książka zajmuje się tematyką ,,fantazmatów kultury'' czyli zbiorowych wyobrażeń na temat miejsca Polski wśród narodów słowiańskich ukształtowanych w umysłach samych Polaków. Nie jest to kolejna praca o mitologii słowiańskiej, mimo że zawiera wiele ciekawostek mogących służyć inspiracją przy pisaniu fantasy. Podstawowe tezy to: brak naszej narodowej mitologii słowiańskiej (nasza historia zaczęła się praktycznie od 966 roku, zaś to co się działo przed nim to wielka, biała plama, którą próbuje się wypełnić legendami), oraz nasz ambiwalentny stosunek do Słowiańszczyzny (od jej całkowitej negacji, aż po bezkrytyczną, nacjonalistyczną apoteozę), a także nasz kompleks niższości wobec Zachodu i uzupełniający go kompleks wyższości wobec Wschodu (zwłaszcza Ukrainy i Rosji). Polska mentalnie leży ,,na wschód od Zachodu i na zachód od Wschodu''. Autorka opisuje szereg ciekawych zjawisk kulturowych, takich jak:
-
zaginięcie oryginalnej mitologii słowiańskiej (w przeciwieństwie
do Irlandii, gdzie mnisi uratowali przed zaginięciem pogańskie
mity) i próby jej odtworzenia (już w XIX wieku próbę taką podjął
Bronisław Trentowski),
-
negatywny stereotyp Słowianina – niewolnika,
-
działalność w II RP neopogan Stanisława Szukalskiego (twórcy do
dziś używanego znaku TOPORŁA) i Jana Stachniuka,
-
pogląd XVIII – wiecznego, niemieckiego myśliciela Johanna
Gottfrieda Herdera, że Słowianie byli ludem pokojowym i szlachetnym
(,,My Słowianie lubimy
sielanki''),
-
etymologia Jana Pawła Woronicza nazywająca Słowian ,,Sławianami''
od sławy,
-
utwór żydowskiego pisarza Isaaca Bashevisa Singera ,,Opowieść
o Królu Pól''
(fantastyczna historia o Abrahamie Prochowniku; legendarnym,
żydowskim królu Polski),
-
działalność Zoriana Dołęgi Chodakowskiego (Adama Czarnockiego) –
pierwszego polskiego badacza pogańskiej Słowiańszczyzny,
-
rozważania o ,,Dziadach''
Adama Mickiewicza i o roli wampirów w literaturze romantyzmu,
-
słowiańskie powieści gotyckie Zygmunta Krasińskiego: ,,Mściwy
karzeł i Masław, książę mazowiecki''
i ,,Pan Trzech Pagórków''
– legenda o okrutnym poganinie Opinie,
-
romantyczny poemat ,,Bogunka
na Gople'' Ryszarda
Berwińskiego,
-
spory o to czy Polska została po raz pierwszy ochrzczona w obrządku
słowiańskim,
-
obecna we wschodniosłowiańskim folklorze wiara w język wiedźm i
upiorów (w owym języku ,,wir''
znaczyło ,,koń'',
zaś ,,wisa''
– góra),
-
ballada Adama Mickiewicza ,,Popas
w Upicie'' o upiorze
XVII – wiecznego posła Wojciecha Sicińskiego,
-
hymn ,,Bogurodzica''
jako ogniwo łączące Polskę i Słowiańszczyznę,
-
proza Mariusza Wilka, autorka używającego specyficznego języka
pełnego rusycyzmów,
-
powieść ,,Wojna polsko
– ruska pod flagą biało – czerwoną''
Doroty Masłowskiej jako przykład wykorzystania stereotypu
,,Ruska'',
-
archetypy kobiety w polskiej kulturze, oraz tendencje kosmopolityczne
wśród współczesnej młodzieży (tzw. ,,młodzi,
wykształceni z wielkich miast'').
Sięgając
po książkę pani profesor Janion oczekiwałem opracowania o
słowiańskich wierzeniach; mitach i legendach. Mimo to uważam, że
jest to pozycja potrzebna i ciekawa.
