,,Na słowiańskiej góry szczycie
pod jasną nadziei gwiazdą
zapisuję wróżby słowa
wróci -
- wróci w stare gniazdo
stare prawo, stara mowa
i natchnione Słowian życie’’
- Roman Zmorski (1822 – 1867)
W maju 2023 r. przeczytałem zbiór pośmiertnie wydanych artykułów Leonarda J. Pełki ,,Świat Słowian. Kultura, przyroda, duchowość’’ z przedmową cenionego religioznawcy i etnologa, prof. Andrzeja Szyjewskiego 1. Książka ukazała się nakładem wydawnictwa ,,Replika’’.
Leonard Józef Pełka (1929 – 2020) był polskim etnografem, religioznawcą i socjologiem. Zgromadził imponującą kolekcję rzeźb przedstawiających ludowe wyobrażenia diabłów. Na przestrzeni lat ewoluowała jego postawa badacza. W jego wczesnych pracach razi wojujący ateizm marksistowski. Później jednak pod wpływem prof. Bohdana Baranowskiego stał się rzetelnym badaczem demonologii słowiańskiej. Pod koniec życia zajmował się nowymi ruchami religijnymi (rodzimowierstwo, wicca, satanizm).
Pełka opisał współczesny kryzys chrześcijaństwa połączony z poszukiwaniem alternatyw w postaci ateizmu i kultów neopogańskich. Zwrócił uwagę na pionierów badań nad pogańską Słowiańszczyzną w Polsce, na archeologa i etnografa, Zoriana Dołęgę Chodakowskiego (właśc. Adama Czarnockiego, 1784 – 1825), filozofa i twórcę własnej mitologii, Bronisława Ferdynanda Trentowskiego (1808 – 1869) 2, a także na ceniony w Rosji i na Ukrainie falsyfikat z XIX – XX wieku, jakim jest ,,Księga Welesa’’ 3. Romantycznych badaczy Słowiańszczyzny charakteryzowały: wiara w gminowładztwo (pierwotną demokrację), panslawizm, lekceważenie zagrożenia ze strony carskiej Rosji i negatywna ocena chrystianizacji.
Dużo miejsca Autor poświęcił współczesnemu rodzimowierstwu polskiemu (Rodzimy Kościół Polski, Rodzima Wiara i Polski Kościół Słowiański), a także rosyjskiemu (Sobór Wenedów) i ukraińskiemu (Runwira). Omawia pojawiające się w nim wątki antychrześcijańskie (istnieją też odłamy uznające Świętowita za inne imię biblijnego Jahwe), nacjonalistyczne i ekologiczne.
Z omawianej pracy można dowiedzieć się wielu ciekawych rzeczy.
- W XX wieku bułgarscy emigranci założyli we Francji synkretyczne Białe Bractwo łączące wierzenia i obrzędy słowiańskie z celtyckimi. Grupa ta przeniosła się później do Bułgarii.
- W ludowych wierzeniach białoruskich pod wpływem kontaktów z Bałtami pojawiły się liczne demony morskie takie jak: jadzerki, morscy ludzie, syreny i morskie królewny.
- Raj był białoruskim, dobroczynnym demonem polnym. Opiekował się zżętym zbożem.
- Na Ukrainie wierzono, że kobiety rodzące się czarownicami, były mocno owłosione i miały małe ogonki. Te, które nabywały moc czarowania od diabła nie różniły się wyglądem od innych kobiet. Wśród ukraińskich czarownic istniała silna specjalizacja. Jedne zajmowały się szkodzeniem bydłu, inne zaś świniom, owcom, kozom, a nawet gadom.
- Rusałki wyobrażano sobie na ogół z figurą modelek (stąd dawne powiedzenie: ,,chuda jak rusałka’’). Wyglądem były rusałki z Polesia wyglądające jak kobiety z obrazów Rubensa.
- Huculi nazywali naukami leśne dziewice wypasające jelenie na połoninach.
- Kiedy św. Otto z Bambergu (1060 – 1139) nawracał Pomorzan, otrzymał od nich rzeźbę przedstawiającą Chrystusa ze swastyką. Zdaniem Pełki była to próba ,,oswojenia’’ chrześcijaństwa przez pogan poprzez włączenie jego Założyciela do pogańskiego panteonu. Nawiasem mówiąc swastyka, dziś kojarzona z nazizmem, była magicznym symbolem używanym przez polskich górali. Pojawia się również w polskich herbach Borejków i Radziwiłłów.
- W rosyjskiej legendzie pszczoły zostały przywiezione zza morza (tzn. z zaświatów) przez św. św. Zosimę i Sawwata. Z kolei w wierzeniach bułgarskich te pożyteczne owady zrodziły się z krwi lub potu Chrystusa konającego na krzyżu.
Na moim blogu można również przeczytać recenzje innych książek Leonarda J. Pełki takich jak: ,,Polska demonologia ludowa’’ (Szyjewski ocenia ją najwyżej z wszystkich prac tego Autora), ,,U stóp słowiańskiego parnasu’’, ,,Rytuały, obrzędy, święta’’ i ,,Śladami pierwotnych wierzeń’’.
1 Odsyłam do posta: ,,Religia Słowian’’.
2 Odsyłam do posta: ,,Słowiańskie bogi i demony’’.
3 Odsyłam do posta: ,,Księga Welesa’’.
