,,Wilcze zęby, oczy siwe
Groźnie garść obuszkiem furczy,
Gniew w zawody z wichru zrywem
Dzika radość – lot jaskółczy,
Czyn – to czyn: zapadła klamka
Puścić kura po zaściankach!’’
- Jacek Kaczmarski ,,Pan Kmicic’’ (fragment)
W marcu 2023 r. przeczytałem pracę popularnonaukową historyka i pisarza fantasy, Jacka Komudy ,,Warchoły, złoczyńcy i pijanice’’. Jest to, jak głosi podtytuł, alfabetyczny ,,spis największych hultajów z czasów Rzeczpospolitej szlacheckiej’’. Szczególnie dużo miejsca, Autor poświęcił w nim postaci osławionego Stanisława Diabła Stadnickiego z Łańcuta oraz jego niemniej krwiożerczym potomkom, zwanym Diablętami.
Zaskoczeniem były dla mnie biogramy hultajów z epoki Piastów i Jagiellonów takich jak: Bezprym (odsunięty od tronu syn Bolesława Chrobrego), Masław (zdaniem Komudy nie był poganinem, a jedynie korzystał z posiłków pogańskich 1), wojewoda Sieciech 2, Skarbimir Awdaniec 3, Bolesław Rogatka 4, Maćko Borkowic (powyżej), Dziersław z Rytwian, Spytek z Melsztyna i bezwzględny kardynał Zbigniew Oleśnicki.
W barwnej galerii bohaterów nowożytnych, przewijają się mężczyźni i kobiety (Anna Dorota Chrzanowska - powyżej, Teofila Chmielecka, caryce Helena Glińska, matka Iwana Groźnego i Maryna Mniszchówna, żona Dymitra Samozwańca), osoby świeckie i duchowne (prekursor turbolechitów, Wojciech Dembołecki i prymas Michał Prażmowski), Walerian Nakanda – Trepka (autor ,,Liber chamorum’’, którego Komuda oczyszcza z pomówień o nienawiść do chłopstwa), Kozacy (np. Dymitr Bajda Wiśniowiecki i Iwan Podkowa), Konrad Badowski (niesłychany pijak i obżartuch), książę Jeremi Wiśniowiecki (mimo całej swej surowości nie wymordowywał całych wsi), podróżnik Krzysztof Arciszewski (przeżywał przygody w Brazylii, a nawet był pierwszym polskim nurkiem), pobożny Mikołaj Sapieha (Autor kwestionuje autentyczność przekazu o dokonaniu przezeń kradzieży obrazu Matki Boskiej z Watykanu), Jan Andrzej Morsztyn (wybitny poeta, a jednocześnie zdrajca, spiskujący z Francuzami), znany z nieokiełznanej fantazji Karol Radziwiłł ,,Panie Kochanku’’ 5 (Komuda w przeciwieństwie do Jasienicy zalicza się do sympatyków tego birbanta i ekscentryka), Aleksander Lisowski (dowódca osławionej formacji lisowczyków), Adam Poniński (za zdradę ukarany odebraniem prawa do używania nazwiska), Samuel Łaszcz, Samuel Zborowski, rosyjski książę, Andriej Kurbski (schroniwszy się w Rzeczpospolitej pisał listy do Iwana Groźnego, w których wypominał despocie jego okrucieństwa) i wiele innych.
Z tej wciągającej i pouczającej pracy można się też dowiedzieć o takich postaciach jak: błazen Stańczyk (były żołnierz), Balcerek (nadworny kastrat Władysława IV), Antonio Possevino (pierwszy ,,pożyteczny idiota’’, wierzący w obietnice Iwana Groźnego), karzeł Józef Boruwłaski i Murzyni, będący luksusową służbą (nie niewolnikami!) na staropolskich dworach. Jeden Murzynek pojechał nawet z Maryną Mniszchówną do Moskwy.
1 Odsyłam do posta: ,,Przedmurze pogaństwa, czyli ‘Słowo i miecz’’’.
2 Odsyłam do posta: ,,Między Kościołem a Kościejem, czyli ‘Ślepy demon. Sieciech’’.
3 Odsyłam do posta: ,,Jadowity Miecz’’.
4 Odsyłam do posta: ,,Bolesław Rogatka na prezydenta’’.
5 Odsyłam do posta: ,,Kłamstwa księcia Radziwiłła’’.
