Kotowate

Kotowate są rodziną ssaków drapieżnych, wyróżniających się zaokrągloną czaszką. Żyją na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Australii i Antarktydy. Pojawiły się w miocenie, ale wcześniej istniały już kotopodobne kreodonty. Musimy jednak pamiętać, że kotami nie były.

Oxyaena żyła w paleocenie. Była łudząco podobna do współczesnych kotowatych.

Od oligocenu do plejstocenu u większości gatunków górne kły wydłużyły się aż do 30 cm długości. Posłużyły one tym drapieżcom do zabijania zwierząt. Utrudniały jednak jedzenie mięsa zmuszając zwierzę do bardzo szerokiego otwierania paszczy. Jeden z ich przedstawicieli, plejstoceński Smilodon fatalis z Ameryki Północnej, zwany potocznie tygrysem szablozębnym, miał krótkie łapy, z czego przednie bardzo grube, kark potężnie umięśniony i gruby. Ogon krótki. Nie wiemy jakiego koloru była jego sierść. Jego szczątki wykopano spod skamieniałej smoły na rancho Lá Brea w Kalifornii (USA). Tak jak wspomniane kreodonty polował na ssaki roślinożerne. Przyczyną wymarcia tych prehistorycznych kotowatych mogły być ich kły, które rosły przez całe życie zwierzęcia. Ich ogromne rozmiary sprawiały, że nie mogąc otwierać pyska dostatecznie szeroko mogły jeść tylko niewielką część upolowanej zdobyczy i musiały częściej polować, a to zachwiało równowagę ekologiczną.

Kotowate współczesne dzielimy na koty małe i duże.

Najlepiej znanym ich przedstawicielem jest kot domowy. W dzień jego źrenice są wąskie, a w nocy rozszerzają się co umożliwia wpadanie do nich nawet niewielkich ilości światła i dobre widzenie. Na pysku rosną nitkowate wąsy czuciowe zwane wibrysami. Służą one kotom do orientowania się w otoczeniu. Łapy zakończone grubą skóra pozbawioną sierści. Owe skrawki skóry zwane są poduszeczkami. Pazury są ostre i (w celu zapobiegnięcia stępieniu) chowane do wnętrza łap poprzez podciągnięcie palców. Poduszeczki i umiejętność chowania pazurów umożliwiają ciche skradanie się. Spadający z dużej wysokości kot wykształcił znakomity sposób lądowania na cztery łapy. Usztywnia ciało i razem z ogonem (istnieją rasy kotów ze szczątkowym ogonem) obraca się na cztery łapy. […] Żywi się gryzoniami, ptakami, rybami. Sprowadzony do Australii poluje na małe torbacze. Istnieje wiele karm dla kotów (…). Przodkiem kota domowego może być kot nubijski. Dachowiec (kot bez rodowodu) zachował instynkt łowny. Niektóre rasowe koty np. kot perski po wielu latach hodowli zatraciły wszelkie zdolności łowieckie. Kot domowy został 2000 lat temu udomowiony przez starożytnych Egipcjan. Czczono je jako poświęcone bogini Bastet. Miało to również pozareligijne znaczenie, ponieważ jak już wspomniałem, kot żywi się gryzoniami. Za zabicie kota groziła kara śmierci. Gdy kot zdychał na znak żałoby golono sobie brwi. Koty były często mumifikowane. Starożytni Grecy zamiast kotów trzymali w domach łasice. W średniowieczu koty były uważane za pomocników diabła. Powodem tego było marcowanie się ich sierści. Masowe rzezie tych zwierząt urządzana na św. Jana. Zastępowano je żenetami. Mimo, że zjawisko marcowania zostało wyjaśnione, niektórzy ludzie uważają bezpodstawnie, że czarne koty przynoszą pecha (w Wielkiej Brytanii i Indiach tak samo uważa się o białych kotach). Sierść kotów domowych może być rozmaicie ubarwiona. Wyjątkiem jest sfinks pozbawiony sierści. Ponoć w 1995 r. w Danii urodził się nawet zielony kociak!

Żbik jak wspomniałem jest bardzo podobny do kota domowego. Żyje w Europie w środowisku leśnym. Od swego udomowionego kuzyna różni się grubszym i bardziej puchatym ogonem. Różnica ta jest bardzo nieuchwytna, tak że czasem wyglądają identycznie. Aby jeszcze bardziej zagmatwać sprawę, żbik może mieć potomstwo z kotem domowym. Dlatego też trudno określić ile żbików czystej krwi żyje w Polsce. Jest pod ochroną. Ma bardzo bogaty jadłospis; żywi się: myszami, szczurami, nornicami, koszatkami, innymi gryzoniami, ptakami, żabami, chrząszczami, kretami, ryjówkami, zajęczakami, czasem porywa się na noworodki saren. Dorosły nie ma wrogów, ale młode mogą zostać zjedzone przez kunę.

Kota nubijskiego klasyfikuje się niekiedy jako podgatunek żbika. W przeciwieństwie do kota domowego ma większą głowę, masywniejsze ciało i pręgowane łapy. Żyje w Afryce Północnej. Żywi się gryzoniami, ptakami, zajęczakami i owadami.

Rysiowate żyją w Europie, Azji, Afryce i Ameryce Północnej. Wyróżniają się pędzelkami na uszach powstałymi ze sztywnej sierści. Ryś obecnie zamieszkuje Euroazję od Skandynawii po Kamczatkę, Sachalin i Chiny (na Półwyspie Iberyjskim żyje pokrewny gatunek – ryś cętkowany). Dawniej jego areał obejmował również rozległe obszary Europy Zachodniej. Tak jak ryś rudy żyjący w Ameryce Północnej, ma szczątkowy ogon. Znajduje się w Polskiej Czerwonej Księdze. Jest pod ochroną. Zagraża mu wyrąb lasów, niszczenie kryjówek i kłusownictwo. Dlatego człowiek podjął się programu reintrodukcji rysia w Kampinoskim Parku Narodowym. Żywi się: kopytnymi, gryzoniami, zajęczakami, ptakami, rybami. W średniowieczu wierzono, że naszyjnik z jego kłów i pazurów przynosi szczęście.

W odróżnieniu od rysia euroazjatyckiego, cętkowanego i rudego, karakal ma długi ogon. Żyje w Azji Południowo – Zachodniej i w Afryce Północnej. Jego nazwa wzięła się od tureckiego słowa karakal znaczącego czarne ucho. Podobne znaczenie ma też jego nazwa łacińska – Lynx caracal, czyli ryś czarnouchy. Karakal ma nie tylko najdłuższy ogon wśród rysiów, ale i uszy zakończone najdłuższymi pędzelkami. Żyje na stepach, dlatego bywa nazywany rysiem stepowym. Żywi się kopytnymi, zajęczakami, gryzoniami, ptakami, jaszczurkami i owadami. Jest gatunkiem ginącym i chronionym.

W ramach jednego gatunku wyróżniamy dwie odmiany barwne lampartów zwanych również panterami, lub leopardami. Są to odmiany cętkowana i czarna (melanistyczna). Na skórze czarnej odmiany lamparta (czarnej pantery) również widać cętki. Lamparty żyją w Indiach, na Cejlonie, w Birmie (Myanmar), Indonezji, Malezji, Chinach i Afryce. Żyją w lasach i na sawannach, widziano je także na zboczach Kilimandżaro na wysokości 5638 metrów n. p. m. Lampart jest gatunkiem wybitnie synantropijnym, żyje na wsiach i na peryferiach miast. Poluje tam nocą. Żywi się kopytnymi, małpami, wężami, jaszczurkami, zajęczakami, gryzoniami, rybami, żenetami, surykatkami. Jest znakomitym myśliwym. Potrafi godzinami czekać wśród koron drzew, aby w stosownym momencie spaść na przechodzącą zdobycz, przygnieść ją całym ciałem i przegryźć gardło. Jego sierść znakomicie maskuje go wśród traw. Kiedyś masowo mordowano lamparty pod pretekstem ochrony zwierząt gospodarskich i dla futra. Na terenach gdzie wytępiono lamparty, populacja małp wzrosła do zastraszających rozmiarów czyniąc spustoszenie w uprawach rolnych.

Irbis zwany również panterą śnieżną zamieszkuje góry Azji od Himalajów po Ałtaj. Kiedyś żył również na Syberii. Jego grube futro chroni przed mrozem, oraz maskuje na śniegu. Ma ono kolor biały lub szary w czarne cętki, zdarzają się też irbisy brązowe w czarne cętki. Żywi się kopytnymi, ptakami i gryzoniami. Robi czasem zapasy mięsa. Jest gatunkiem ginącym i chronionym, ponieważ ludzie polują na niego dla futra.

Serwal wyróżnia się długimi uszami. Futro cętkowane (w okolicach deszczowych cętki są niewyraźne). Ogon krótki. Żyje w Afryce. Wzwyż potrafi skoczyć do 2 metrów i złapać ptaka w locie. Żywi się owadami, gryzoniami, jaszczurkami, ptakami, atakuje czasem jagnięta i niewielkie antylopy (oribi, dujker). Jest gatunkiem ginącym z powodu polowań dla futra. Wyginął na północy kontynentu. Unika miejsc zaludnionych.

Kot rdzawy jest najmniejszym kotowatym świata. Na szarym futrze ma rdzawe plamki. Żyje w Indiach i na Cejlonie. Żywi się gryzoniami, zajęczakami i ptakami.

Tygrys jest największym kotowatym świata (ponad 3 metry długości). Żyje na Syberii, w Indiach, na Cejlonie, w Indonezji, Malezji i w Birmie. Ma rudą sierść z czarnymi pręgami. Brzuch biały. To ubarwienie ma go maskować wśród zeschłych traw. Żywi się kopytnymi, ptakami, gryzoniami, zajęczakami, rybami; podobnie jak lampart może być groźny dla ludzi i psów. Pożywienie zależy również od regionu np. na Syberii tygrysy jedzą łosie i renifery, podczas gdy w Indiach zdarza im się polować na słonie i bawoły. W niektórych regionach tygrys bywa zwany świniopasem, ponieważ podąża za stadami dzików i w miarę potrzeby zabija parę sztuk. Tygrys jest gatunkiem ginącym.

Taraj po angielsku nazywa się fishing cat, czyli kot rybołowca. Ma szare futro z czarnymi plamkami. Żyje w Azji Południowej i Południowo – Wschodniej. Jest mały, lecz bardzo agresywny, potrafi przepędzić szakala. Żywi się rybami, gryzoniami i żabami. Woli pływać niż chodzić po drzewach.

Manul przypomina wyglądem kota perskiego. Żyje na stepach Azji Środkowej. Żywi się gryzoniami, zajęczakami i ptakami.

Gepard jest najszybszym zwierzęciem świata (110 -112 km / h). Wyglądem przypomina cętkowaną odmianę lamparta, ale różni się:

- mniejszą głową zmniejszającą ciężar ciała,

- dwiema czarnymi pręgami na pysku, tzw. ,,śladami łez'',

- dłuższymi łapami ułatwiającymi bieg.

Ponadto nie ma czarnych gepardów, ale są za to ,,gepardy rex'' o większych cętkach żyjące w lasach. Młode gepardy mają bujną, szarą grzywę, która po pewnym czasie zanika. W odróżnieniu od innych kotowatych, gepard ma tępe, bo nigdy nie chowane pazury, które zapobiegają przewróceniu się podczas biegu i nie umie wspinać się na drzewa (jedynie jego młode to potrafią). Żywi się kopytnymi, gryzoniami i zajęczakami. Żyje w Afryce, Azji Południowej i Południowo – Zachodniej. Na skutek polowań i niszczenia sawann jest gatunkiem ginącym. W Indiach używano oswojonych gepardów do polowań. W średniowieczu tak samo było na południu Europy. Henryk Sienkiewicz w powieści ,,W pustyni i w puszczy'' opisał geparda pod nazwą wobo.

Wyróżniamy dwa podgatunki lwów dzielące się na dalsze odmiany

- afrykański: kapski, somalijski, senegalski, masajski,

- azjatycki: indyjski, perski.

Od dawna uchodzą za groźne dla człowieka, ale tylko lew masajski ich atakuje. Lwy odgrywają duża rolę w kulturze człowieka. W bajkach i baśniach jest królem zwierząt, w mitologii greckiej występuje lew nemejski, lew jest także jednym ze znaków Zodiaku itd. Lew azjatycki jest zagrożony wyginięciem na skutek polowań i genetycznej bezpłodności. […]. Jako jedyne kotowate na świecie, lwy żyją w stadach, w których obowiązuje wyraźny podział obowiązków. Samice polują podczas gdy samce pilnują stada przed konkurentami. U lwów występuje również dymorfizm płciowy. Samiec ma bujną grzywę, przez którą nie może polować, ponieważ jest z daleka widoczny.

Ocelot i margaj są do siebie podobne, ale margaj jest mniejszy. Żyje w Ameryce Południowej, ocelot także w północnej. Obydwa koty wyglądają jak miniaturki lampartów. Futro to jest powodem ich zguby, ponieważ ludzie na nie polują (na jedno futro potrzeba 20 ocelotów). Żywią się gryzoniami, ptakami, żabami i rybami.

Słowo jaguarundi znaczy po indiańsku ,,kot – jaszczur''. Hiszpanie nazwali go ,,leon miquero'', czyli ,,małpi lew''. Jego sierść jest szara, zdarzają się też osobniki czarne lub rude. Żyje w Ameryce Południowej w lasach, na bagnach i na stepach. Żywi się kopytnymi, małpami, gryzoniami, ptakami, żabami, jaszczurkami.

Z wyglądu jaguar przypomina lamparta. Odgrywa dużą rolę w kulturze indiańskiej. Niektóre plemiona uznają go za boga lub demona, uważają, że zsyła deszcz, broni świętych miejsc, a nawet, że jest psem czarowników. Jaguar potrafi zmiażdżyć zębami pancerz żółwia. Żywi się kopytnymi, leniwcami, jaszczurkami, ptakami, gryzoniami, żółwiami i rybami. Dawniej zamieszkiwał Nowy Świat od Teksasu do Ziemi Ognistej, obecnie od Meksyku do Patagonii. Jest gatunkiem ginącym.

Puma zamieszkuje Nowy Świat od Gór Skalistych po Andy. Jej sierść jest gładka, co uwydatniło się w nazwie łacińskiej – Felis concolor, czyli kot jednobarwny. Z wyglądu przypomina lwicę, stąd nazwa lew górski. Żywi się kopytnymi, ptakami, gryzoniami, szopami. Jej największym przysmakiem jest krew. Nigdy nie je nieświeżego mięsa.