,,Neurowie mają scytyjskie zwyczaje. […] Ci Neurowie wydają się być czarodziejami. Opowiadają bowiem Scytowie i zamieszkali w Scytii Hellenowie, że stale raz do roku każdy z Neurów na kilka dni staje się wilkiem, a potem znowu przybiera dawną postać. Ja wprawdzie w te ich baśnie nie wierzę, niemniej tak oni utrzymują i na to przysięgają’’ - Herodot ,,Dzieje’’ 1
Na przełomie października i listopada 2021 r. przeczytałem trylogię historycznej fantasy Rafała Dębskiego ,,Wilkozacy’’: ,,Wilcze prawo’’ (2010), ,,Krew z krwi’’ (2012) i ,,Księżycowy Sztylet’’ (2015).
Akcja części pierwszej i drugiej rozgrywa się w XVII wieku podczas powstania Chmielnickiego (1648 – 1654) na Ukrainie (Czehryń, Białocerkiew i Winnica) oraz w Suczawie – stolicy Hospodarstwa Mołdawskiego (obecnie Suczawa należy do Rumunii). Z kolei akcja tomu trzeciego toczy się w XVIII wieku po pierwszym rozbiorze Polski (1772 r.) na Ukrainie, w Warszawie, Petersburgu i w Normandii.
Pierwowzorem tytułowych Wilkozaków, dawniej zwanych Wilkami mogli być starożytni Neurowie (patrz cytat powyżej). Byli to potomkowie scytyjskiego księcia, który wypił krew wilkołaka, aby ratować swój lud. Mieli postać nadludzko silnych i długowiecznych ludzi, bardzo trudnych do zabicia, którzy w czasie Okołopełni zamieniali się w wilki. Posiadali dwie dusze: ,,ludzką’’ i wilczą. Na swój sposób wierzyli w Boga i w to, że ich ludzka dusza po śmierci połączy się w Wyraju ze swoimi przodkami. Z kolei duszę zwierzęcą, umierający Wilkozak przekazywał wybranemu pobratymcy. W jednym Wilkozaku mogło mieszkać bardzo dużo wilczych dusz. Tworzyli społeczność hierarchiczną rządzoną poprzez surowe prawa wyryte na świętych słupach. Najważniejsza była dla nich sicz, na której czele stał ataman. Na drugim miejscu znajdowało się stado, a dopiero na trzecim rodzina. Następcą atamana zostawał Wilkozak, który zabił go w pojedynku o przywództwo. Wilkozacy byli poligamistami, zaś ludzkie uczucie miłości do żony i dzieci było im obce. Ich samicami (waderami) zostawały porwane i przemienione kobiety. Początkowo były to Polki, Rusinki, Ormianki i Tatarki, zaś w XVIII – kobiety z plemion syberyjskich. Człowiek mógł zamienić się w Wilka po ugryzieniu lub stosunku płciowym. Marika, porwana żona Serhija Kostenki, stała się Wilczycą, po tym jak zgwałcił ją Kara; Kałmuk należący do Siczy Hylewskiej. Tak jak wilki byli mięsożerni. Zdarzało im się też dopuszczać ludożerstwa. Budzili popłoch wśród zwierząt, zwłaszcza koni i psów. W siczy towarzyszyły im jedynie koty (należące do ulubionych zwierząt Autora) i kury. Mieszkali w chatach bez żadnych ozdób. Szczerze gardzili ludźmi, których uważali za istoty okrutne, choć słabe i tchórzliwe, nie posiadające honoru, których nawet nie warto próbować zrozumieć. Jednym z nielicznych Wilkozaków, którzy wybrali życie poza siczą, był stary i mądry pustelnik Tarło; uczony uzdrowiciel, który zbiegł z prawosławnego klasztoru nie mogąc wytrzymać nieuctwa i złego prowadzenia się mnichów. W wiekach XVI i XVII Wilkozacy dali się we znaki Moskalom w czasie wojen prowadzonych przez Stefana Batorego i Zygmunta III Wazę. Ten ostatni władca, jako fanatyk religijny, uważał jednak Wilkozaków za pomiot szatana i zerwał z nimi współpracę. Kiedy Bohdan Chmielnicki zawarł antypolski sojusz z carem, ten kazał mu wytępić Wilkozaków. Hetman zbuntowanych Kozaków zlecił chorążemu Serhijowi Kostence dokonanie rzezi wader, szczeniąt i starców chroniących się w Żelaznych Chutorach. Wilkozacy postanowili się za krwawo zemścić na Kostence i jego bliskich. Porwali i przemienili w Wilczycę jego ukochaną żonę Marikę. Rannym Kostenką, zbiegłą z siczy Mariką i ich roczną córeczką Halszką, zaopiekowała się stara znachorka (wróżycha) Parasza. W czasach powstania Chmielnickiego, atamanem Siczy Hylewskiej był stary Hrehory. Został zabity w honorowej walce na szable przez Micheja, którego wcześniej skazał na wygnanie. W XVII i XVIII wieku carat dążył do wyniszczenia Wilkozaków z powodu ich umiłowania wolności. W XVIII wieku książę Michał Lubomirski 2 odnalazł magiczny artefakt; tytułowy Księżycowy Sztylet; przez długie lata kuty na zimno w blasku Księżyca. Miał on zapewniać władzę nad Wilkozakami, lecz książę zrozumiał, że jego zdobycie, wiążące się ze zbrodnią na niewinnych ludziach, nie mogłoby naprawdę ocalić Ojczyzny. Choć książę zrezygnował z użycia mocy sztyletu, przybyli na jego wezwanie Wilkozacy, atamana Michej i jego przyjaciel Kirył zgodzili się mu dobrowolnie pomóc w walce z rosyjskim wojskiem. Pod koniec cyklu, starzy już Michej i Kirył zrozumieli, że ich rasa, aby przetrwać, powinna gromadzić wiedzę.
W ,,Wilkozakach’’ pojawiają się nawiązania do rosyjskich baśni o żar – ptaku i żywej wodzie (znachorka Parasza wmawiała naiwnym, że pióro żołny pochodzi od żar – ptaka), ,,Trylogii’’ Henryka Sienkiewicza (jednym z bohaterów tomu drugiego jest okrutny polski żołnierz Jerzy Wołodyjowski3), oraz do powieści Rafała Dębskiego ,,Gwiazdozbiór Kata’’ 4 (tajnym agentem hetmana Rewery – Potockiego był znany z tej powieści tajemniczy kat Jakub).
Postaci historyczne:
Bohdan Chmielnicki (1596 – 1657) – hetman wojska zaporoskich i wódz największego powstania kozackiego w historii Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Początkowo walczył, aby pomścić własne krzywdy (zgwałcenie jego żony przez Czaplińskiego) i o wolność Ukrainy. Rychło jednak dały o sobie znać jego nieograniczone ambicje, pycha i okrucieństwa. Sprowadził grad nieszczęść na Polskę i Ukrainę zawierając sojusz z carem Rosji. Dążył do wymordowania Wilkozaków.
Timofiej ,,Tymoszko’’ Chmielnicki (1632 – 1653) – ukochany syn przywódcy powstania, furiat i sadysta, który z woli ojca poślubił córkę hospodara mołdawskiego i objął władzę w Suczawie. Zginął zabity przez kata Jakuba, wysłannika polskiego hetmana.
Bazyli Lupu (1595 – 1661) – zdetronizowany hospodar mołdawski, sojusznik Chmielnickiego, koneser słodyczy i biseksualista, który kochał jedynie swoją córkę Rozandę. Znienawidzony przez Wilkozaków, za picie ich krwi i bezprawne nazywanie siebie Wilkiem. Ostatecznie zerwał z Chmielnickim i wyjechał do Stambułu.
Rozanda Lupu (1630 – 1687) – piękna córka hospodara Bazylego. W noc poślubną chciała zadrasnąć swego męża, Timofieja Chmielnickiego igłą nasączoną afrodyzjakiem i została zgwałcona . Gdy roześmiała się gdy Tymoszko zerwał zasłonę, została przezeń ciężko pobita i wiele dni leżała chora.
Aleksander Koniecpolski (1620 – 1659) – książę, pod którego rozkazami służył Jerzy Wołodyjowski po śmierci księcia Jeremiego Wiśniowieckiego (1612 – 1651), ukazany w powieści jako postać antypatyczna.
Stanisław August Poniatowski (1732 – 1798) – ostatni król Polski, kochanek carycy Katarzyny, która ciągle upokarzała go w łóżku. Oprócz niej miał wiele innych kochanek. Mimo wielkodusznych odruchów i szczerej chęci reformowania kraju, brakowało mu siły i odwagi, aby sprzeciwić się zaborcom.
Katarzyna II (1729 – 1796) – caryca Rosji i najsłynniejsza szczecinianka w dziejach, kobieta uważana przez współczesnych za piękną, okrutna, wyuzdana, żądna władzy i bezlitosna. Brutalnie dławiła wszelkie dążenia do wolności tak w Rosji jak i w Polsce. Ostatecznie zniszczyła Sicz Zaporoską.
Stanisław Małachowski (1736 – 1809) – marszałek Sejmu, patriota. Odczytał scytyjski napis na Księżycowym Sztylecie i pojechał do księcia Michała Lubomirskiego wykorzystać tę wiedzę w praktyce.
Ignacy Krasicki (1735 – 1801) – polski biskup i poeta, człowiek inteligentny i łagodny, który wierzył, że nawet ktoś taki jak Stadnicki może liczyć na Boże Miłosierdzie.
Otto Magnus Stackelberg (1736 – 1800) – ambasador rosyjski w Warszawie, przebiegły dyplomata sprawnie udający osobnika ograniczonego umysłowo. Wypełniając wolę carycy pomógł w ucieczce alchemikowi Fiodorowi po dokonanym przez niego morderstwie.
Rolę czarnych charakterów odgrywają rosyjscy okultyści.
Car Aleksy I Romanow (1629 – 1676) jako sojusznik Chmielnickiego, przysłał mu oddział mnichów praktykujących tajemną wiedzę wołchwów. Owi mnisi – czarownicy ubierali się na biało, mieli wytatuowane odwrócone pentagramy i recytowali zaklęcia przemieszane z modlitwami używając niezwykle długich różańców. Kiedy je wypowiadali ich oczy i kryształowe różańce przybierały barwę czerwoną. Mieli za zadanie pomóc w zniszczeniu wilkozackiej Siczy Hylewskiej poprzez uniemożliwienie jej obrońcom przemiany w wilki. Wołchwów podszywających się pod prawosławnych chrześcijan, pozabijali Wilkozacy Michej i Kirył, którzy zakradli się do ich wozu w przebraniu rosyjskich dragonów.
Garbaty karzeł Fiodor był nadwornym alchemikiem carycy Katarzyny i jej agentem do zadań specjalnych. Straszliwie cuchnął, bowiem nie mył się całymi latami. Wcześniej był pomocnikiem kata. Cechowały go mściwość i okrucieństwo, jak również bezgraniczne oddanie carycy, która jako jedyna kobieta chciała z nim uprawiać seks. Katarzyna II wysłała go do Polski z misją odnalezienia Księżycowego Sztyletu mającego posłużyć zniszczeniu Wilkozaków. Fiodor pił krew zamordowanej przez siebie dziewicy, wcześniej zgwałconej przez czarnego kozła i nie wahał się też zarżnąć małego chłopca, Mykoły. Nim zamordował jego siostrę, Zoję, został zastrzelony przez Hieronima Colberta, francuskiego żołnierza na służbie króla Stasia. Przypuszczam, że pierwowzorem Fiodora mógł być zły karzeł służący Białej Czarownicy z powieści C. S. Lewisa ,,Lew, czarownica i stara szafa’’.
Dębski opisał Wilkozaków w fascynujący sposób :), choć sam raczej obawiałbym się spotkać takie istoty. Dalsze plusy to patriotyczny (choć uwzględniający również inny niż polski, punkt widzenia) przekaz, krytyka magii i mordowania nienarodzonych dzieci (aborcji). Szczególnie spodobała mi się przemiana Serhija Kostenki z rezuna w kochającego ojca.
1 Odsyłam do posta ,,Dzieje’’. Neurowie odgrywają ważną rolę w tworzonej przeze mnie mitologii slawianistycznej.
2 Powieściowy książę Michał Lubomirski, uczestnik konfederacji barskiej jest postacią fikcyjną. Historyczny książę o tym samym imieniu i nazwisku żył w latach 1752 – 1825, lecz konfederatem barskim był Jerzy Marcin Lubomirski (1738 – 1811).
3 W powieściach Sienkiewicza, Wołodyjowski nosił imiona Jerzy Michał, choć preferował to drugie imię, przez cześć dla św. Michała Archanioła.
4 Odsyłam do posta: ,,Gwiazdozbiór Kata’’.
