,,Gdym powrócił na Warmię
dziw mnie spotkał – jako żyję
na Warmię przyjechałem,a Mazury tu zastałem
Lecz gdzie wzrok mój rzucę – wszędzie
Czy w gazecie, czy w urzędzie
Wszędzie głosi – nawet mury
że tu teraz są Mazury''!
- Alojzy Śliwa ,,Wiadomości Mazurskie'' z 1945 r.
W
maju
2016 r. przeczytałem książkę ,,Antologia
warmińska. Warmia w baśniach, podaniach i legendach''
pod
redakcją
Teresy Brzeskiej – Smerek, z ilustracjami Włodzimierza
Chołostiakowa, zawierającą utwory takich Autorów jak: Maria
Zientara – Malewska (1894 – 1984), Irena Kwintowa (1914 –
1981), Maryna Okęcka – Bromkowa (1922 – 2003), Marta Sendrowska
(1909 – 1977), Augustyn Steffen (1901 – 1992), Michał Lengowski
(1873 – 1967), Alojzy Śliwa (1885 – 1969), Zofia Zymler –
Hansowa, Franciszek Jankowski (1904 – 1956) i Tadeusz Oracki (ur.
1930). Pomysł napisania książki wysunęła Miejska Biblioteka
Publiczna w Olsztynie.
Warmia
(po starokrasnemu: Varmiya,
po runwirsku: Varmija)
jest jednym z regionów Polski, zajmującym środkową część
województwa warmińsko – mazurskiego. Według legendy nazwa
regionu pochodzi od dobrej władczyni o imieniu Warmia. Jej stolicą
jest Olsztyn (starokrasne: Olsana),
według legendy sam św. Jakub nadał bezimiennemu grodowi nazwę od
licznie rosnących olszyn (w mojej mitologii Olsanę, czyli
dzisiejszy Olsztyn założył w V wieku n. e. Olszan, król Analapii,
Burus i Jatvy). Przez Warmię płyną rzeki Łyna (według legendy
powstała z łez pruskiej księżniczki Ałny, opłakującej śmierć
swego męża Dobrzyna) i Pasłęka (według legendy w ową rzekę
zamieniła się młoda pasterka – sierotka). Z kolei warmińskie
jezioro Dadaj ma wywodzić swą nazwę od imienia córki tajemniczego
starca, która kochała niejakiego Krystka, lecz musiała go opuścić,
gdy ten stał się skąpy i chciwy. W przeciwieństwie do
luterańskich Mazur, Warmia jest zdominowana przez katolików. W
regionie tym znajdują się sanktuaria Maryjne w Gietrzwałdzie i w
Świętej Lipce. Niegdyś były to tereny wymarłego, bałtyckiego
ludu Prusów – w omawianej antologii pojawia się wzmianka o ich
legendarnym wodzu Sarongu, czy o pruskiej kapłance Wredzie, która
przyjęła chrzest i poślubiła niejakiego Borka (miała z nim trzy
złe córki sprawujące tyrańską władzę nad ludem, które za karę
zamieniły się w żmije). W Olsztynie mieli swój zamek Krzyżacy,
którzy przynieśli zagładę Prusom, zaś w późniejszych czasach,
tereny biskupstwa warmińskiego były integralną częścią
przedrozbiorowej Polski; oazą polskości i katolicyzmu.
W
książce pojawiają się ciekawe nawiązania do różnych typów
wierzeń.
Z
mitologii bałtyckiej pochodzi: triada pruskich bogów – Perkun
(bóg burzy i wojny), Potrimpus (bóg magii i wegetacji) i Patollus
(bóg śmierci i zniszczenia), domowe skrzaty barstuki (dyskretnie
opiekowały się ludźmi; nauczyły ich ubierać choinki na Boże
Narodzenie; odeszły gdy pewna ciekawska kobieta je podglądała),
oraz pruski arcykapłan Kriwa znający się na czarach.
Z
wierzeń chrześcijańskich pochodzą diabły (rzekomo suszące
pieniądze w ogniu widzianym jako błędne ogniki na bagnach; jeden z
nich jechał na kozie, czym skłonił pewną babę do obejrzenia się
za siebie).
Z
kolei z kręgiem folkloru słowiańskiego związane są takie postaci
jak: Smętek (dobroczynny, najważniejszy demon Warmii, który
zaadoptował dziewczynkę), kłobuki (ambiwalentne duszki wywodzące
się od litewskich aitwarów, które służyły Smętkowi i ludziom,
którym znosiły różne dobra; mogły przybierać postaci ognistych
ptaków), topniki (wodne demony; ludzie z ogonami ryb noszący
czerwone czapki), a także rybokształtny Władca Tysiąca Jezior,
czy dobra wróżka Kaja mieszkająca w chatce na kurzej nóżce jak
Baba Jaga; pomagająca ludziom i zwierzętom.
Dla
ciekawostki: w tworzonej przeze mnie mitologii slawinistycznej
występuje Smętek zrodzony w erze czwartej z łez Miedwiedowa
wylanych po śmierci ukochanej Płoszki, oraz Kłobuch – demon –
złodziej mający postać człowieka z lisią głową i ogonem; syn
Boruty i Dziewanny. W pierwszej klasie gimnazjum wymyśliłem pokryty
jeziorami region Pterotyjandii – planety dinozaurów, nazwany
przeze mnie Nową Warmią (Navłaya
Varmiya, Nova Varmija
;).
