Na przełomie sierpnia i września 2020 r. przeczytałem najnowszą książkę Pawła Zycha ,,Atlas legend tom I’’. Jest to pierwsza część nowego, rozplanowanego na trzy tomy cyklu w obrębie serii ,,Legendarz’’ wydawanej przez wydawnictwo ,,Bosz’’.
Tematykę stanowią legendy pieczołowicie zebrane z pięciu województw Polski zachodniej i południowej:
a) wielkopolskiego (Chocz, Chodzież, Chojno, Czarnków, Drachowo, Gniezno, Gołańcz, Gołaszyn, Gołuchów, Gostyń, Góra Anny, Grodzisk Wielkopolski, Iwno, Jarocin, Kalisz, Kazimierz Biskupi, Kępno, Kobylin – Jutrosin – Dubin, Koło, Konin, Kościan, Kotlin, Kotłów, Koźmin Wielkopolski, Kórnik, Krajenka, Krobia, Krotoszyn, Leszno, Łękno, Łobżenica, Margonin, Międzychód, Mikstat, Mosina, Nowy Tomyśl, Oborniki, Obrzycko, Osieczna, Ostrów Wielkopolski, Ostrzeszów, Owińska, Piła, Pleszew, Pniewy, Pobiedziska, Połajewo, Poznań, Przemęt, Rawicz, Rogalin, Rogoźno, Rychwał, Ryczywół, Rydzyna, Sieraków, Skoki, Słupca, Stęszew, Sulmierzyce, Swarzędź, Szamotuły, Ślesin, Śrem, Środa Wielkopolska, Turek, Turew, Wągrowiec, Wolsztyn, Wronki, Września, Zakrzewo, Zbąszyń, Złotów i Żerków),
b) lubuskie (Babimost, Bytom Odrzański, Danków, Dobiegniew, Gorzów Wielkopolski, Górzyca, Gubin, Jasień, Kostrzyn nad Odrą, Kożuchów, Krosno Odrzańskie, Lubniewice, Łagów, Międzyrzecz, Nowa Sól, Nowogród Bobrzański, Przewóz, Pszczew, Skwierzyna, Smogóry, Strzelce Krajeńskie, Sulechów, Sulęcin, Szlichtyngowa, Szprotawa, Świebodzin, Torzym, Wschowa, Zielona Góra, Żagań, Żarki Wielkie i Żary),
c) dolnośląskie (Bardo, Bierutów, Bolesławiec, Bolków, Bystrzyca Kłodzka, Dzierżoniów, Głogów, Góra, Grodziec, Gryfów Śląski, Janowice Wielkie, Jawor, Jelenia Góra, Kamieniec Ząbkowicki, Kamienna Góra, Karpacz, Karpniki, Kliczków, Kłodzko, Kowary, Lądek – Zdrój, Legnica, Lubań, Lubawka, Lubiąż, Lubin, Lwówek Śląski, Międzybórz, Międzylesie, Milicz, Nowa Ruda, Oława, Prusice, Przemków, Sobótka, Strzegom, Strzelin, Sucha, Szczytna, Szklarska Poręba, Środa Śląska, Świdnica, Świebodzice, Świerzawa, Trzebnica, Wałbrzych, Wambierzyce, Wleń, Wojcieszów, Wołów, Wrocław, Zagórze Śląskie, Ząbkowice Śląskie, Zgorzelec, Złotoryja i Żmigród),
d) opolskie (Bobrów, Biedrzychowice, Branice, Brzeg, Byczyna, Dobrodzień, Głogówek, Głubczyce, Głuchołazy, Gogolin, Góra Świętej Anny, Kędzierzyn – Koźle, Kietrz, Kluczbork, Korfantów, Krapkowice, Moszna, Namysłów, Niemodlin, Nysa, Olesno, Opole, Otmuchów, Raczków, Prószków, Prudnik, Racławice Śląskie, Strzelce Opolskie i Wołczyn),
e) śląskie (Będzin, Bielsko – Biała, Bieruń, Bobolice, Bytom, Chorzów, Cieszyn, Czechowice – Dziedzice, Czeladź, Częstochowa, Danków, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Jastrzębie – Zdrój, Jaworzno, Katowice, Kłobuck, Koszęcin, Koziegłowy, Krzepice, Lubliniec, Lubsza, Mikołów, Morsko, Mysłowice, Ogrodzieniec, Piekary Śląskie, Pilica, Pszczyna, Pyskowice, Racibórz, Radzionków, Ruda Śląska, Rudy, Rybnik, Siemianowice Śląskie, Siewierz, Skoczów, Sławków, Sosnowiec, Szczekociny, Szczyrk, Świętochłowice, Tarnowskie Góry, Toszek, Tychy, Woźniki, Zabrze, Żarki, Żarnowiec, Żory i Żywiec.
Książkę zdobią liczne, kolorowe ilustracje, mapy i plany miast. Zawiera też obszerną bibliografię.
Akcja zamieszczonych w zbiorze legend rozgrywa się od pogańskich pradziejów, przez wojny Piastów z Niemcami (słynna bitwa na Psim Polu), Tatarami (bitwa pod Legnicą w 1241 r.), niszczące najazdy husytów, wojnę trzydziestoletnią, potop szwedzki, rozbiory Polski (legendy o królu pruskim Fryderyku II), wojny napoleońskie, aż do XX wieku (przekaz o ukazującym się w wychodku familoka katowickim duchu o nieokreślonej płci).
Omówione zostały legendy dotyczące lechickich początków Polski, o jakich nie śniło się Bieszkowi ;). Znajdziemy tu opowieść o Lechu, bracie Czecha i Rusa, który założył Gniezno w miejscu gdzie ujrzał gniazdo białego orła. Nazwa Poznania upamiętnia poznanie się Lecha, Czecha i Rusa po długiej rozłące. Podobnie nazwa Cieszyn wskazuje, że bracia owi cieszyli się, gdy znów się zobaczyli. Kalisz powstał w miejscu gdzie drużyny trzech słowiańskich wodzów walczyły o upolowanego tura. W miejscu dzisiejszego Rogalina trzech braci – eponimów polowało na łosie. Tam gdzie teraz leży Konin, wymarłe dzikie konie – tarpany uratowały życie Lecha przed półdzikimi smolarzami. Dowiadujemy się, że najstarsza, legendarna stolicą Polski nazywał się Stobnica, zaś Wanda skoczyła do Wisły w Skoczowie. Żagań założyła Żaganna – wojownicza księżniczka z plemienia Wiślan, wódz Nowiko był eponimem Nowogrodu Bobrzańskiego, nazwa Żywiec wywodzi się jakoby od leśnego króla Żywa (w rzeczywistości: od żywca wieprzowego), Tych – od chłopa Tichego, czyli Cichego, zaś Kłobuck – od znalezionego zbójnickiego, wysokiego nakrycia głowy zwanego kłobukiem. Zabrakło Kruszwicy i związanej z nią legendy o Popielu zjedzonym przez myszy, która jednak i tak jest bardzo dobrze znana.
Wpływ na polskie imaginarium wywarły legendy czeskie (duch księżnej Libuszy, junak Biwoj – przodek rodu Świnków walczący z dzikiem, rzeźba lwa o dwóch ogonach z Kłodzka), łużyckie (XVIII – wieczny czarodziej Krobat, którego świnie tańczyły oberka) i niemieckie (dobroczynna wodnica z Warty nosiła niemieckie imię Herta, czyli Nerthus, nazwa Kostrzyn miała się wywodzić od ,,küss Trin’’, czyli ,,pocałuj Kasię’’, bohaterem jednej z opowieści był Vincent Prissnitz – twórca wodolecznictwa).
Na kartach atlasu ożywają pogańscy bogowie (Świętowit, apokryficzna bogini Jowara i bóg His), święci (Maryja, św. Wojciech i jego brat bł. Radzim Gaudenty, św. Anna, św. Jan Ewangelista, św. Mikołaj, św. Jerzy, św. Marceli, św. Jadwiga Śląska i św. Barbara; ta ostatnia miała pochodzić z Zabrza, a jej wyrodny ojciec zamienił się w Ducha Zabrzeskiego), duchy, wampiry, diabły, czarownice, krasnoludki, olbrzymy, strzygi, rusałki, wodniki, utopce, smoki, bazyliszki i gryfy.
Jest to wspaniała książka. Czekam na kolejne ;).
