,,Błogosławieni twórcy legend za swe rymowanie
rzeczy nie znalezionych w rejestrach czasu’’
- J. R. R. Tolkien ,,Mythopoeia’’
W 2006 r. po raz pierwszy sięgnąłem po książkę popularnonaukową Andrzeja Sapkowskiego ,,Rękopis znaleziony w smoczej jaskini. Kompendium wiedzy o literaturze fantasy’’. To łączące erudycję z humorem dzieło nawiązuje swym tytułem do powieści Jana Potockiego ,,Rękopis znaleziony w Saragossie’’ (1805).
Sapkowski omawiał w nim historię i cechy szczególne literatury fantasy. Odpierał ataki ze strony głównego nurtu i science fiction (niestety wciąż wielu ludzi jest uprzedzonych do fantasy…). Przedstawiał słownictwo fachowe. Omawiał poszczególne rodzaje fantasy, typy bohaterów i bohaterek (w tym ukazał 10 – stopniową skalę fantastycznego feminizmu) oraz zagraniczne nagrody branżowe. Podjął udaną próbę ułożenia własnego kanonu fantasy1. Całość zakończył kalendarium obejmującym (w pierwszym wydaniu) lata 1901 – 2001.
Autor podkreśla, że fantasy nie jest w niczym gorsza od innych gatunków literackich. Tak jak np. science fiction zawiera w sobie zarówno dzieła dobre (np. ,,Władca Pierścieni’’ J. R. R. Tolkiena , czy ,,Ziemiomorze’’ Ursuli K. Le Guin) jak też złe (np. pełen wypaczonej erotyki ,,Gor’’ Johna Normana).
Pokazuje też, że początki gatunku są jeszcze wcześniejsze niż twórczość Tolkiena i R. E. Howarda. Jako ojców założycieli fantasy wymienia takich (często mało znanych) twórców jak: William Morris (1834 – 1896) 2, Lord Dunsany (1878 – 1956) 3, Henry Rider Haggard (1865 – 1925) 4, Eric Rucker Eddison (1882 – 1945), James Branch Cabell (1879 – 1958), Arthur Machen (1863 – 1947), Helena Bławatska (1831 – 1891) 5, Talbot Mundy (1879 – 1940), Clark Ashton Smith (1893 – 1961) 6, David Lindsay (1878 – 1945), Abraham Merrit (1884 – 1943) 7, Edgar Rice Burroughs (1875 – 1950) 8 i Aleksander Grin (1880 – 1932). W zestawieniu tym moje zastrzeżenia budzi brak George’a MacDonalda (1824 – 1905); chrześcijańskiego pisarza, który wywarł duży wpływ na C. S. Lewisa i w mniejszym stopniu również na J. R. R. Tolkiena. 9 Autor ten jest znany Sapkowskiemu o czym świadczy obecność jego dzieł w notkach bibliograficznych. Odnośnie uwzględnionej przez Sapkowskiego ,,Izydy odsłoniętej’’ pióra Heleny Bławatskiej, jej wpływ na fantasy można porównać do wpływu prac Ericha von Dänikena na science fiction.
Autor sięgnął głęboko do mitycznych, legendarnych i baśniowych korzeni fantasy. W jego leksykonie można znaleźć hasła odnoszące się do przekazów mezopotamskich (Gilgamesz), indyjskich (Kalki, Garuda), perskich (Abraxas, Rok), żydowskich (Lilith, Lewiatan, Golem, dybuk), greckich (np. pełna lista Argonautów), celtyckich (np. Tuatha de Dannan, Mabinogion, Ys i wiele innych), arturiańskich (Artur, Ginewra, Merlin, Gawain, Galahad, Perceval, Pani Jeziora, Szczekająca Bestia; swoją drogą Sapkowski napisał wcześniej szkic ,,Świat króla Artura’’), romańskich (paladyni, Ogier Duńczyk), hiszpańskich (Amadis z Walii, smoczyce Kolubryna i Vibria), portugalskich (bruxsa), belgijskich (Gombrinus, flamandzki grajek, który przechytrzył Belzebuba i stał się wytwórcą markowego piwa), germańskich (Nibelungi, Dytryk z Bern, Walter o Mocnej Ręce, Wittig), staroangielskich (Beowulf, Łowca Hern), skandynawskich (Thor, Odyn, Loki, Norny), fińskich (Vainamoinen), słowiańskich (rusałki, brukołaki, leszy, Baba Jaga, Kościej, Gorynycz, Oleg, Ilja Muromiec, kikimora, bannik, Czarnobóg, zmory, wampir, wilkołak), arabskich (ghul, dżinn, fatalne pierdnięcie Abu Hasana – jedna z mało znanych ,,Baśni 1001 nocy’’), haitańskich (zombie) i współczesnych (wicca, Rogaty Bóg i gremliny).
Jako pisarz fantasta mam ogromny dług wobec Sapkowskiego, nawet jeśli nie podzielam niektórych jego opinii (np. gdy nazywa przeciwników Halloween ,,zajadłymi dewotami’’). Pod wpływem lektury jego leksykonu wprowadziłem do swojej mitologii slawianistycznej ruskiego potwora Czudę Judę (podobnego do byka), onocentaura (do pasa człowiek, od pasa osioł), Marię Mariewną, której antagonistą był tyran Kościej III, asasynki (przedstawiłem je jako plemię wojowniczek żyjących w erze jedenastej na terenach dzisiejszego Pakistanu), smoczycę Kolubrynę i słowiańskiego demona, błotnicę (wymienionego w haśle o kikomorze).
1 Odsyłam do postów: ,,Kanon Sapkowskiego’’ i ,,Dopisane do kanonu’’.
2 Odsyłam do posta: ,,Las za światem’’.
3 Odsyłam do postów: ,,Lord Dunsany’’ i ,,Skarb Gibbelinów’’.
4 Odsyłam do postów: ,,Ayesha – afrykańska królowa’’, ,,Allan i Bogowie Lodów’’ oraz ,,Kleopatra’’.
5 Odsyłam do posta: ,,Przychodzi baba do lekarza’’.
6 Odsyłam do postów: ,,Miasto Śpiewającego Płomienia’’, ,,Ostatni hieroglif’’ i ,,Drugi cień’’.
7 Odsyłam do posta: ,,Księżycowy basen’’.
8 Odsyłam do postów: ,,Księżniczka Marsa’’ oraz ,,Tarzan i klejnoty Oparu’’.
9 Odsyłam do postów: ,,Złoty klucz’’ oraz ,,Księżniczka i chochliki’’.
