,,W
lochu królewna obumiera,
A
bury wilk jej wiernie służy,
Tam z Babą Jagą moździerz duży
Samochcąc w drogę się wybiera;
Tam Kościej złotem swym się krztusi’’ – Aleksander
Puszkin
W
1996
r. w szkolnej świetlicy usłyszałem po raz pierwszy rosyjską baśń
pióra Afanasjewa ,,O
dziewczynie sprytnej i mądrej'',
a nawet wykonałem do niej ilustrację przedstawiającą główną
bohaterkę odzianą w sieć rybacką, jadącą na zającu i
trzymającą wróbla w ręku.
W
pierwszej klasie gimnazjum dobrowolnie sięgnąłem po raz pierwszy
po zbiór baśni rosyjskiego folklorysty wzorującego się na
braciach Grimm - Aleksandra Nikołajewicza Afanasjewa (1822 –
1871) wydany we włoskiej serii ,,Najpiękniejsze
baśnie. Najwięksi bajkopisarze''1.
Skrótu i adaptacji dokonała Rossana Guernieri, zaś ilustracje
wykonał Cesare Colombi.
Akcja
prezentowanych w zbiorze ośmiu baśni rozgrywa się zarówno w
baśniowej Rusi, jak też w Ziemi Świętej. Pojawiają się też
takie fikcyjne miejsca jak Miedziana Góra i Cynowa Góra.
W
omawianych baśniach pojawiają się motywy chrześcijańskie. Iwan,
chcący uratować Nataszę przed niechcianym małżeństwem zasnął
w ogrodzie po zjedzeniu jabłek, co może być nawiązaniem do
rajskiego Owocu Zakazanego tradycyjnie przedstawianego jako jabłko.
W innej baśni pojawia się diabeł (przedstawiany jako ubrany na
czarno człowiek), który w zamku pod dnem jeziora więził
dziewczyny, które zostały przeklęte w gniewie przez rodziców.
Jedną z nich, Tatianę uratował Dymitr. Wspólnie uciekli z
siedziby diabła myląc pościg demonów. W końcu dotarli do domu
ojca Tatiany, którą potem Dymitr poślubił. Baśń ta ostrzega
przed wymawianiem imion złych duchów w przekleństwach, zaś Dymitr
uwalniający Tatianę z zamku diabła, gdzie dostała się w wyniku
grzechu ojca, może nawiązywać do postaci zmartwychwstałego Jezusa
Chrystusa, który uwolnił dusze z Otchłani. Jak więc Czytelnik
widzi z tradycyjnej kultury rosyjskiej nie skażonej bolszewizmem
można wynieść dużo dobrych rzeczy ;).
W
baśniach Afanasjewa pojawiają się istoty fantastyczne takie jak:
-
stary czarownik Och (zabrał Leona na naukę magii, kiedy jego stara
matka powiedziała słowo ,,och'' i nauczył go zmieniać postać). W
finale Och i Leon w czasie pościgu zamieniali się w różne
zwierzęta;
-
Mróz (nagrodził bogatymi darami pokorną Martinę, a ukarał
śmiercią jej aroganckie i chciwe siostry Paraszę i Lubę). Odsyłam
Czytelnika do posta: ,,Baśń
o Mrozie Czarodzieju''.
-
czarownik z czarnego zamku w czarnym lesie, który zamienił królewnę
w żmiję (odczarował ją żołnierz, który spędził w zaklętym
zamku siedem lat).
Obecne
są również magiczne przedmioty jak: baryłka (tam gdzie się
potoczyła tam stawał zamek z suto zastawionym stołem) i miecz
samosieczny aktywowany zaklęciem: ,,Waleczne
ostrze, niech nic przed tobą się nie ostanie''
(kiedy po raz pierwszy czytałem tę baśń, ów artefakt nasunął
mi skojarzenia z rosyjską bronią atomową).
Prezentowane
w zbiorze wartości to: pochwała miłości i zwrócenie uwagi na to,
że pozory mylą (królowa aby ocalić swego męża z bisurmańskiej
niewoli przebrała się za flecistę i wyprosiła u władcy Ziemi
Świętej zwolnienie go z jasyru), krytyka żony – sekutnicy, która
była głupia, próżna, plotkowała i pomawiała męża (feministkom
mogłaby się ta baśń nie spodobać ;), oraz pochwała sprytu i
zdrowego rozsądku małej dziewczynki, która pomogła ojcu wygrać
należnego mu źrebaka przed carskim sądem (,,O
dziewczynie sprytnej i mądrej'').
Nawiązania
do baśni Afanasjewa
pojawiają się w mojej mitologii slawianistycznej. Występuje w niej
zarówno miecz samosieczny (po raz pierwszy wykuty przez Neurów w
erze ósmej) jak i sam Dziadek Mróz (odsyłam do posta : ,,Dziadek
Mróz (opowiadanie ze zbioru 'Wymrocze'').
Ponadto w planowanym opowiadaniu o słowiańskim herosie Grzymale ze
zbioru ,,Wymrocze''
zamierzam nawiązać do baśni ,,Flet
królowej''.
1
Z tej samej serii czytałem również baśnie Carla Gozziego, La
Fontaine'a, oraz Gianbatisty Basile.
