W lutym 2021 r. obejrzałem po raz drugi amerykański pastisz dark fantasy i horroru ,,Armię Ciemności’’ (ang. ,,Army of Darkness’’) z 1992 r. w reżyserii Sama Raimiego (ur. 1959).
Akcja rozgrywa się w stanie Michigan (USA) u schyłku XX wieku, w średniowiecznej Anglii (ok. 1300 r.) i w ruinach Londynu w dalekiej przyszłości (końcowa scena).
Głównym bohaterem jest Amerykanin Ash – pracownik supermarketu, który miał narzeczoną imieniem Linda. W czasie ich wspólnej wycieczki oboje schronili się w opuszczonym domku w lesie. Ash odnalazł w nim magiczną księgę i został przeniesiony do średniowiecza razem z samochodem, piłą mechaniczną i strzelbą. Początkowo trafił do niewoli jako rzekomy stronnik pokonanego w bitwie Czerwonego Henry’ego; wroga zwycięskiego księcia Artura. Został wrzucony do studni gdzie zabił człekokształtnego potwora. Mędrzec (postać przypominająca nieco czarodzieja Merlina z legend arturiańskich) wskazał Asha jako wybrańca mającego odnaleźć magiczną księgę na cmentarzu i z jej pomocą pokonać władcę demonów. Niestety przybysz z przyszłości źle wypowiedział zaklęcie przekazane mu przez Mędrca. W rezultacie tytułowa Armia Ciemności (złożona z ożywionych kościotrupów i innych straszydeł) zaatakowała Anglię. Ash mimo początkowej niechęci, przełamał swój egoizm i pomógł Anglikom bronić się przed nadprzyrodzonymi wrogami za pomocą zdobyczy XX – wiecznej nauki i wschodnich sztuk walki. Kiedy zwyciężył demony, otrzymał od Mędrca nasenny eliksir i udał się do jaskini. Aby usnąć i obudzić się w swoich czasach potrzebował wypić sześć kropli. Niestety pomylił się i wypił za dużo. Zaowocowało to tym, że obudziwszy się w dalekiej przyszłości ujrzał swój świat zniszczony.
,,Armia Ciemności’’ będąca pastiszem nakręconych wcześniej horrorów Raimiego - ,,Martwego zła’’ (1981) i ,,Martwego zła 2: Śmierci przed świtem’’ (1987), zawiera wiele aluzji literackich i filmowych.
Sama idea przeniesienia się Amerykanina do średniowiecza pochodzi z wczesnej powieści fantasy Marka Twaina ,,Jankes na dworze króla Artura’’ z 1889 r.
Wspominana wyżej magiczna księga nosiła nazwę ,,Necronomicon’’ co z kolei odsyła do horrorów H. P. Lovecrafta. 1 Na filmie została spisana krwią w języku słowiańskim i zapewniała władzę nad demonami. Ash znalazł na cmentarzu trzy identyczne egzemplarze, z których jeden dosłownie wessał go do środka, drugi … ugryzł, a dopiero trzeci pozwolił się wziąć do ręki. Przypuszczam, że może to być (choć nie musi) wariacja na temat trzech podobnych do siebie religii monoteistycznych: chrześcijaństwa, judaizmu i islamu.
Metalowa proteza dłoni, którą Ash polecił wykonać dla siebie kowalowi, może stanowić echo celtyckiego mitu o srebrnej ręce Nuady – okaleczonego w boju króla pierwotnych, półboskich mieszkańców Irlandii zwanych Tuatha de Danann. Srebrną dłoń sporządził dlań bóg – lekarz Dian Cecht, ponieważ według ówczesnych praw, celtycki władca nie mógł być ułomny.
Do powieści ,,Podróże Guliwera’’ Jonatana Swifta nawiązuje scena, w której w starym młynie wychodzące z odłamków rozbitego lustra miniaturowe demony – sobowtóry Asha prześladowały go. Gdy leżał obalony na podłogę związały go tak jak Liliputy postąpiły z wyrzuconym na plażę Guliwerem. 2
Może się Czytelnik zdziwić (a nawet obruszyć) na wieść o tym, że film zawiera też odniesienia do … Nowego Testamentu. Ash uciął sobie piłą dłoń zainfekowaną przez siły zła co w sposób dosłowny przypomina wezwanie Jezusa Chrystusa: ,,Otóż jeśli twoja ręka lub noga jest dla ciebie powodem do grzechu, odetnij ją i odrzuć od siebie! Lepiej jest dla ciebie wejść do życia ułomnym lub chromym, niż z dwiema rękami lub dwiema nogami być wrzuconym w ogień wieczny’’ - Mt 18, 8. Oczywiście każdy ksiądz powie, że nie należy realizować tego dosłownie (tj. okaleczać się). W rzeczywistości jest to bowiem hiperbola podkreślająca konieczność unikania okazji do grzechu. Ash kiedy trafił do średniowiecznej Anglii, (analogicznie jak Jezus; przy zachowaniu wszystkich proporcji) został niesłusznie oskarżony; był poniewierany i wrzucono go do studni z demonem w środku (w Starym Testamencie do wyschniętej studni wrzucono Józefa i proroka Jeremiasza). Ash zabił demona (za pomocą wrzuconej mu przez Mędrca piły elektrycznej) i wyszedł ze studni co może być świadomym bądź też nie, nawiązaniem do Zmartwychwstania.
Choć film zawiera wulgaryzmy i scenę erotyczną, jego pozytywami są: zwrócenie uwagi na konieczność walki ze złem kryjącym się w sercu człowieka (symbolizują to demoniczne sobowtóry Asha), oraz słowa głównego bohatera, że: ,,To iż się boimy, nie znaczy, że jesteśmy tchórzami’’.
1 Odsyłam do posta: ,,H. P. Lovecraft i mitologia Cthulhu’’.
2 Odsyłam do posta: ,,Podróże Guliwera’’.
