,,Pani Rywałdu, Matko Cyganów w rozgwieżdżonych szatach i blasku klejnotów módl się z kapucynami’’ - ks. Jan Twardowski ,,Polska litania’’
W
czasach mojego dzieciństwa
przypadających na lata 90 – te XX wieku na ulicach Szczecina
widziałem licznych żebrzących Cyganów z Rumunii. Narodził się
wówczas krzywdzący stereotyp każący utożsamiać Rumunów z
Cyganami – żebrakami. Dochodzi tu również mylące podobieństwo
wyrazów Rom i Rumun. Lansowane przez zwolenników politycznej
poprawności słowo ,,Rom’’
pochodzi z języka cygańskiego, nie jest jednak akceptowane przez
wszystkich Cyganów. Z kolei słowo ,,Cygan’’
sugeruje pochodzenie z Egiptu (pejoratywne określenie ,,cyganić’’
- oszukiwać, początkowo odnosiło się wyłącznie do handlu
końmi). W rzeczywistości Cyganie są związani z Egiptem w takim
samym stopniu co Indianie z Indiami. Prawdziwymi potomkami
starożytnych Egipcjan są dzisiejsi Koptowie, zaś kolebką Cyganów
są Indie (dowiodła tego analiza ich języka przeprowadzona w XVIII
wieku przez węgierskiego uczonego). W Europie pojawili się w dobie
wypraw krzyżowych (ich pierwszym bastionem była Grecja). W Polsce
zaczęli się osiedlać już w XV wieku.
We
wczesnych latach szkoły podstawowej czytając książkę Eryki
Gösker
,,Piotr i Urszula:
przygody dzieci w drodze do Jezusa’’
opowiadającą o przygotowaniach rodzeństwa do Pierwszej Komunii
Świętej, znalazłem też historię o cygańskiej dziewczynce
zmagającej się z otaczającymi ją uprzedzeniami. Wówczas
dowiedziałem się, że Cyganie NIE porywają dzieci. Mit ów wziął
się stąd, że rodzice chcąc się pozbyć nieślubnego dziecka
oddawali go Cyganom, na których spadało odium za rzekome porwanie.
W rzeczywistości to Cyganom z całym okrucieństwem zabierano dzieci
jak w XVIII – wiecznej Austrii za panowania Marii Teresy, czy w
1930 r. w Czechosłowacji.
W
1996 r. oglądałem film wytwórni Disneya ,,Dzwonnik
z Notre Dame’’.
Postacią pozytywną była tam piękna Cyganka Esmeralda, zaś sędzia
Frollo krwawo prześladował jej lud. W takich krajach jak nowożytne
Francja, Hiszpania, Niemcy, Turcja, czy Węgry, Cyganie istotnie
padali ofiarą prześladowań – tortur, palenia na stosie, banicji,
czy pogromów. Na ich tle dawna Polska pozytywnie się wyróżniała.
Około 1997 r. czytałem powieść francuskiej pisarki Cécile
Aubry ,,Bella i
Sebastian’’ o
przyjaźni cygańskiego sieroty Sebastiana z białą, pasterską sukę
Bellą.
W
1999 r. przeczytałem poleconą mi przez panią Isabelianę ov Orecku
powieści Marii Ziółkowskiej ,,Powróżyć,
karty stawiać’’
(1978) opowiadającą o szkolnych przygodach dwojga cygańskich
nastolatków Gabora i Zefiryny (to właśnie z tej książki pochodzi
imię Zefiryna pojawiające się w mojej mitologii). Dowiedziałem
się z niej o cygańskiej sympatii do nietoperza i niechęci do sowy
(,,ptaka śmierci’’),
o magicznej figurce bengoro
(,,diabełka’’) wykonywanej z części ciał rybich i kurzych
oraz o polsko – cygańskiej poetce Papuszy (1908 – 1987).
W
moich fantazjach o Ojcowie z okresu pierwszej klasy gimnazjum
występuje Cygan Hans Schingel – Starington dający występy ze
swoim tresowanym nosorożcem włochatym Kudelem (odsyłam do posta:
,,Opowieści z okolic
Plastra Kovaty’’).
W
trzeciej klasie gimnazjum napisałem poemat dygresyjny ,,Milenium,
czyli Nowe Triumfy’’.
Jego bohaterka, nastoletnia Jena ov Blackeyova spotkała w
Armagedonie min. Cyganów pomordowanych przez Niemców w czasie II
wojny światowej. Odniosłem się również do przykrego incydentu
jakim było pobicie przez Cyganów dziennikarki z ,,Życia’’,
usprawiedliwiane polityczną poprawnością na łamach ,,Gazety
Wyborczej’’ (stąd w
moim poemacie padły słowa: ,,Siedzi
sroka na żerdzi i twierdzi, […] że mniejszościom narodowym
wszystko wolno’’). O
całej sprawie dowiedziałem się z prasówki prof. Jerzego Roberta
Nowaka w ,,Niedzieli’’.
Studiując
historię na Uniwersytecie Szczecińskim słyszałem od wykładowców
historię o Cygance, która Józefowi Piłsudskiemu w czasie zesłania
na Syberii wywróżyła, że ,,będzie
carem’’ i o
współczesnym królu cygańskim mieszkającym w Wielkiej Brytanii,
który swym poddanym zabronił korzystania z komputera (,,to
tak jakby nam prezydent Polski kazał chodzić na bosaka’’
- skomentował profesor). Wielkim odkryciem literackim była dla mnie
,,Encyklopedia mitologii
ludów indoeuropejskich’’
Andrzeja Kempińskiego zawierająca hasła min. o mitologii
cygańskiej.
Około
2012 r. z wielkim zainteresowaniem oglądałem na TLC
programy: ,,Moje wielkie
cygańskie wesele’’,
,,Cygańskie siostry’’
i ,,Wielkie wesela
amerykańskich Romów’’.
W
polskich wierzeniach ludowych praojcem Cyganów był biblijny
pierwszy kowal Tubalkain (Magdalena Zowczak ,,Biblia
ludowa’’). W innej
legendzie Cygan imieniem Sinti jako pierwszy człowiek wykradł
małpom sekret obróbki metali (Paweł Zych, Witold Vargas ,,Magiczne
zawody. Kowal, czarodziej, alchemik’’).
Według Słowian Południowych Cygan ukradł jeden z gwoździ
służących ukrzyżowaniu Jezusa i połknął go, stąd powstała
grdyka (Krzysztof Wrocławski ,,O
Bogu, Jego sługach i diabelskich sztuczkach’’).
Istnieje też polska legenda o nieznanym z imienia Cyganie będącym
zbójnikiem w Karpatach, który uratował się przed egzekucją
tańcząc, a potem uciekając (Bartłomiej Grzegorz Sala ,,Księga
karpackich zbójników’’).
W XIX – wiecznej francuskiej baśni ludowej jako postać pozytywna
pojawia się władająca magią cygańska królowa Finetta (Natalia
Gałczyńska ,,O wróżkach
i czarodziejach’’).
W
rumuńskim poemacie heroikomicznym (jedynym tego typu utworze w
Rumunii) ,,Cyganiadzie’’
Iona Budei – Deleanu (1875) opisany jest udział Cyganów w wojnie
Vlada Palownika z Turkami, oraz miłość Parpanghela do Romiki
porwanej przez szatana.
W
klasycznym horrorze ,,Drakula’’
Brama Stokera transylwańscy Cyganie byli sługami tytułowego
wampira (w średniowiecznej Wołoszczyźnie Cyganie byli
niewolnikami).
W
powieści dla dzieci ,,Porwanie
w Tiutiurlistanie’’
Wojciecha Żukrowskiego z 1946 r. postaciami negatywnymi są
Cyganie: Nagniotek, jego syn Klapon i córka Drumla zamieniająca się
w sowę.
Po
wątki cygańskie sięgali tacy twórcy fantasy jak: R. E. Howard (w
czasach Conana istniały krainy o cygańskich nazwach – Zingara i
Zamora), Aleksander Grin (opowiadanie ,,Fandango’’),
Philip Pullman (w ,,Mrocznych
materiach’’ Cyganie,
na których czele stał John Faa byli postaci pozytywnymi), Andrzej
Pilipiuk (rumuńscy Cyganie sprzedali Semenowi Korczaszce skórę
wilkołaka, zaś w opowiadaniach o Robercie Stormie pojawia się jego
szkolny kolega Tytus wraz z ekscentryczną babcią), Kate Forsyth (
trylogia ,,Cygańska
korona’’), Mariusz
Gradowski i Marek Oleksicki (komiks ,,Odmieniec’’
- w jednej z historii pojawiają się Cyganie kradnący dzieci i
sprzedający je diabłu), oraz Catherynne M. Valente (dylogia
,,Opowieści sieroty’’
- jednozdaniowa wzmianka o pobycie Cyganów w fantastycznym świecie).
Cyganie
są również pierwowzorem Giptów z mojej mitologii slawianistycznej
;).
Śniło mi
się, że:
- do mojego
wujostwa przyszli Cyganie, aby sprzedawać śledzie (jeden z Cyganów
nazywał się Jezus),
- w jakiejś cukierni
biłem się z Cyganem i jego żoną, którzy chcieli mnie okraść,
- dwudziestoletnia
Cyganka poślubiła małego chłopca, który w czasie podróży
poślubnej miał po raz pierwszy w życiu coś ukraść.
