Walenie

We wczesnym trzeciorzędzie (eocen) ssaki kopalne z grupy Condylartha zaczęły osiedlać się na wybrzeżach. W ten oto sposób prakopytne stały się przodkami waleni. Najstarszym przedstawicielem prawaleni (Archeoceti) był odkryty przez amerykańskiego paleontologa w Pakistanie, Ambulocetus natans (ziemnowodny wieloryb). Jego głowa przypominała łeb krokodyla, nie miał już uszy ani sierści, łapy grube i niekształtne, ogon gruby i toporny. Był rozmiarów morsa. Bardziej rozwinięty

wieloryb, Basylosaurus osiągał 20 m długości, nie potrafił wychodzić z wody, jego płetwy nie były przystosowane do kroczenia po lądzie, ogon dwupłatowy. Jego inna nazwa, Zeuglodon¹ znaczy ,,spiłowany ząb''.Pierwszym znaleziskiem szczątków bazylozaura były zęby podobne do zębów dinozaurów z grupy Therapoda. Z tego powodu uważano go kiedyś za dinozaura.

Współczesne walenie dzielimy na wieloryby, delfiny i narwalowate.

Większość waleni żyje w wodach słonych, natomiast trzy gatunki delfinów; delfin chiński, gangesowy i amazoński zamieszkują wody słodkie.

Delfin gangesowy żyje w zamulonych wodach rzek Indii, a jego oczy są zredukowane. Najlepiej rozwiniętym zmysłem delfinów jest słuch. Delfin bez przerwy wydaje piskliwe dźwięki, które w

postaci echa odbijają się od danego obiektu. Zjawisko to nazywamy echolokacją. Od niepamiętnych czasów delfiny amazońskie były wykorzystywane do naganiania ryb do sieci. W nagrodę otrzymywały część połowu. Raz jeden delfin amazoński stał się powodem rozprawy sądowej!

Pozostałe gatunki delfinów żyją w morzach i oceanach. Od niepamiętnych czasów cieszyły się sympatią człowieka. Starożytni Grecy czcili je uznając za poświęcone Posejdonowi i bili monety z ich podobiznami. Pierwszym kto odkrył, że delfiny są ssakami był rzymski uczony Piliniusz Starszy.

Największym (6 – 9,4 m) delfinem świata jest orka. Pysk orki jest zaokrąglony, ubarwienie czarno – białe, u samców płetwa grzbietowa osiąga 1 m długości. Podobnie jak goryle, przez wiele lat również orki uważano za niebezpieczne dla człowieka. Orki są mięsożerne, a odżywiają się: rybami (w tym rekinami), innymi delfinami, wielorybami, pingwinami, skorupiakami, mięczakami i płetwonogimi. Z pośród wielorybów, jedynie kaszalot potrafi się przed nimi obronić. W XIX wieku na Nowej Zelandii wielorybnicy oswoili orkę o imieniu Stary Tom. Orka ta nie tylko przytrzymywała linę harpuna, ale także zagryzała wieloryby. W podzięce otrzymywała część mięsa. Po śmierci Starego Toma jego szkielet został wypreparowany i postawiony w charakterze pomnika na placu osady.

W Bałtyku (a także Morzu Śródziemnym i Atlantyku) żyje morświn. Znajduje się w Polskiej Czerwonej Księdze. Wyglądem przypomina nieco orkę.

Nazwa narwalowate została utworzona od jego najbardziej znanego przedstawiciela, narwala. Samiec narwala ma zaledwie dwa zęby, z czego jeden najdłuższy wystaje z pyska i osiąga jeden metr długości. Służy on do obrony przed orkami oraz do wiercenia otworów w lodzie. Narwale żyją u polarnych wybrzeży Europy i Ameryki Północnej. W średniowieczu ludzie znajdujący zęby narwali uważali je za rogi jednorożców² i sporządzali z nich min. książęce berła.

 Bliskim krewnym narwala jest białucha. W Bałtyku pojawia się sporadycznie. Nazywana bywa również walem białym, lub morskim kanarkiem.

Największym zwierzęciem świata jest płetwal błękitny (30 m). Do niedawna uważano go za większego od dinozaurów. Jednak po znalezienie szczątków seismozaura (52 m) znalazł się dopiero na drugim miejscu. Płetwal błękitny należy do fiszbinowców, a jego jedynym pokarmem jest kryl.

Drugim, mniej znanym wielorybem jest płetwal Bryde'a (15 – 16 m).

Największym (20 m) zębowcem jest kaszalot. Potrafi nurkować do 1000 m głębokości. Ma ogromny łeb pokryty twardą skóra (ciało sprężyste), a wypełniony olbrotem i spermacetem. Dzięki tym tłuszczom martwy kaszalot nie tonie, co było powodem ich masowego odławiania. Skóra na głowie po zderzeniu się odgina, natomiast wspomniane tłuszcze chronią czaszkę. Teraz Czytelnik rozumie czemu kaszalot potrafi rozwalić statek bez szkody dla siebie. Najsłynniejszym wielorybem jest

wymyślony przez amerykańskiego pisarza Hermana Melville'a albinotyczny kaszalot o imieniu Moby Dick, tytułowy bohater jego powieści. ,,Moby Dick'' jest napisany w formie pamiętnika, którego narratorem jest marynarz Izmael. Autentycznym odpowiednikiem Moby Dicka był Tom z Nowej Zelandii. Jako jeden z nielicznych wielorybów wygrał walkę z człowiekiem. Pewnego razu został zaatakowany przez całą flotyllę wielorybniczą i pozatapiał wszystkie statki. Kaszaloty są mięsożerne, a odżywiają się: rybami, płetwonogimi i kalmarami.

Od XVIII wieku masowo (100 sztuk dziennie) mordowano wieloryby dla ich skór, mięsa, fiszbin, ambry i tranu. Od lat tran był bardzo ceniony jako lekarstwo. Jeszcze w początkach XX wieku był obowiązkowo podawany dzieciom w szkołach. Fiszbiny były używane do usztywniania gorsetów i cylindrów. Ambra są to sklejone ze sobą twarde części ofiar kaszalota. Kiedyś była bezpodstawnie ceniona. Obecnie większość państw zakazała wielorybnictwa. Jeszcze niedawno do największych potęg wielorybniczych świata należały Japonia i ówczesny Związek Radziecki. W zwalczaniu wielorybnictwa dużo zrobiła również organizacja ekologiczna Greenpeace. Niestety na niektórych wyspach wieloryby nadal są poławiane. Na należącej do Portugalii Maderze znajduje się fabryka przetwórstwa wielorybów.

A czy wie Czytelnik dlaczego wyrzucone na brzeg wieloryby giną skoro oddychają tlenem atmosferycznym? Otóż są to zwierzęta bardzo ciężkie, a woda równoważy ich ciężar. Natomiast na lądzie olbrzymia masa ich ciał powoduje uszkodzenia narządów wewnętrznych.

1 W ,,Mieczu Przeznaczenia'' A. Sapkowskiego występują żyjące na wysypiskach śmieci potwory zeugle, które jednak nie przypominają bazylozaurów, ani innych waleni – prehistorycznych bądź współczesnych; są za to podobne do koszmarnych ośmiornic

2 W istnienie jednorożców wierzono od starożytności aż do XVIII wieku.