,,Pliniusz Starszy, Caius Plinius Secundus – ur. ok. 23 r., zm. 24 VIII 79 r; urzędnik i pisarz rzymski; autor dzieła ‘Historia naturalna’ (‘Naturalis historia’) ujmującego w 37 księgach ówczesną wiedzę przyrodniczą: księga II – opis świata i kosmosu, księgi III – VI – geografię i etnologię, księga VII – antropologię, fizjologię i psychologię, księgi VIII – XI – zoologię, XII – XXII – botanikę, rolnictwo i ogrodnictwo, XXVIII – XXXII – leki pochodzenia zwierzęcego, XXXIII – XXXVII – mineralogię, obróbkę metali i sztukę; w księdze I autor podaje, że dzieło zostało opracowane na podstawie tekstów 327 pisarzy greckich i 146 łacińskich. Pomimo licznych informacji o charakterze mitycznym ‘Historia naturalna’ była popularnym źródłem informacji aż do czasów odrodzenia. P. S. zginął podczas obserwacji wybuchu Wezuwiusza. [J. Sch.]’’ - ,,Encyklopedia biologiczna tom VIII Ot – Pr’’
Pliniusz Starszy brał udział w walkach w Germanii i miał siostrzeńca Pliniusza Młodszego (61 – ok. 113). ,,Historia naturalna’’ jest jego jedynym dziełem zachowanym do naszych czasów, w którym wielka naiwność przeplata się gdzieniegdzie ze zmysłem krytycznym. Lubił wygrzewać się na słońcu i sporządzał mnóstwo notatek dążąc do jak najbardziej produktywnego wykorzystania czasu. Był rzymskim patriotą. W swoim dziele zawarł krytykę zbytku, pochwalając życie skromne i pracowite. Ideałem były dla niego czasy półlegendarnego królestwa i wczesnej republiki rzymskiej, kiedy to nawet najwyżsi urzędnicy i wodzowie utrzymywali się z rolnictwa. Głosił, że sama Ziemia (przez Greków i Rzymian uważana za boginię: Gaję, Tellus Mater) woli być uprawiana przez ludzi wolnych i szczęśliwych niż przez niewolników zakutych w kajdany. Równocześnie, w sposób dyskretny i ostrożny (z uwagi na możliwość złożenia nań donosu) krytykował dynastię julijsko – klaudyjską.
W kwietniu 2021 r. przeczytałem dwutomowe wydanie – antologię ,,Historii naturalnej’’ w przekładzie Ireny i Tadeusza Zawadzkich, które ukazało się nakładem ,,Ossolineum’’ i ,,De Agostini’’. Tom pierwszy zawiera ponadto rozdział ,,Pliniusz w Europie’’ napisany przez Leszka Hajdukiewicza.
,,Historia naturalna’’ stanowi kopalnię pomysłów mogących znaleźć potencjalne zastosowanie w literaturze fantasy. Wiedza o przyrodzie i kulturze miesza się w niej z mitologią, legendami i magią. Poniżej chciałbym zaprezentować przegląd owych kuriozów Pliniuszowych.
1. Ziemia jest idealną kula wykonującą ruch okrężny. Był to pogląd Parmenidesa, Platona i Arystotelesa, któremu zaprzeczali epikurejczycy. Ziemia obracała się nie wokół Słońca, ale własnej osi, leżała zaś w centrum Wszechświata.
2. W Kosmosie istniała harmonia sfer. Ziemia i gwiazdy obracając się, miały tworzyć przepiękną muzykę, jednak niesłyszalną dla ludzi. Saturn miał się poruszać w tonacji doryckiej, Jowisz – frygijskiej itd.
3. Są cztery żywioły: ogień (utworzone z niego są gwiazdy), powietrze (przenikające cały Wszechświat), woda i położona w centrum ziemia.
4. Pliniusz wyróżniał siedem planet (gwiazd błądzących): Saturn, Jowisz, Mars, Słońce (największe z nich, będące równocześnie bóstwem), Wenus, Merkury i Księżyc. Obecnie wiemy, że Słońce i Księżyc nie są planetami.
5. Gwiazdy są odwieczne, nie mają związku z ludźmi (częściowe odrzucenie astrologii): nie spadają wraz ze śmiercią człowieka. Pliniusz neguje wiarę, że bogacze mają jasne gwiazdy, biedacy słabej świecące, a upośledzeni – ciemne. Gwiazdy spadają pod wpływem wchłoniętej wilgoci.
6. Saturn jest najmniejszą planetą, zimną i pokrytą lodem.
7. Mars (nazywany również Herkulesem) jest rozpalony z powodu bliskości Słońca. Obecnie wiemy, że na Marsie znajdują się czapy lodowe.
8. Jowisz przynosi pomyślność, bo ma klimat umiarkowany z powodu położenia między lodowatym Saturnem, a gorącym Marsem.
9. Wenus (nazywana także Junoną, Izydą, lub Matką Bogów) jest ogromną planetą. Pitagoras pierwszy odkrył, że Jutrzenka i Gwiazda Wieczorna są tym samym ciałem niebieskim (Wenus). Jej promienie jako jedyne rzucają cień. Rano i wieczorem zapładnia ziemię rosą, przez co pobudza płodność całej przyrody.
10. Merkury nazywany był też Apollinem.
11. Pliniusz pisał o nagłych zmianach jasności Księżyca (astronomia ich nie potwierdza). Endymion był astronomem badającym Księżyc (euhemeryzacja mitu). Księżyc i gwiazdy wchłaniały ziemską wilgoć (plamy na Księżycu to jej resztki). Ponad Księżycem biegła granica powietrze – eter; było tam bardzo jasno (wpływ na kosmologię nakreśloną przez C. S. Lewisa w powieści ,,Z milczącej planety’’).
12. Anaksagoras z Klazomen trafnie przewidział upadek ogromnego meteorytu. Głosił, że Słońce jest rozpalonym kamieniem lub niegdyś zawierało kamienie.
13. Według Pliniusza, grecki filozof Dikojarchos za najwyższy szczyt uważał górę Pelion (1250 kroków). W rzeczywistości Dikojarchos za jeszcze wyższą uznawał Kyllene (15 stadiów).
14. Według Babilończyków (Berossosa) za trzęsienia ziemi odpowiadał układ gwiazd. Przepowiedzieli je Anaksymander z Miletu i Ferekydes – mistrz Pitagorasa (ten ostatni wygłosił przepowiednię po wypiciu łyka wody ze studni). Powstawały przez analogię do piorunów. Pliniusz wyznawał błędny pogląd o ich rzadkim występowaniu w Egipcie.
15. Troglodyci byli zdegenerowanymi Scytami; potomkami niewolników współżyjących z żonami swych panów (częsty motyw w starożytnych legendach).
16. U ujścia Dunaju znajdowały się niezidentyfikowane miasta Kremniskos i Ajpolios oraz fikcyjne Góry Makrokremnijskie (w rzeczywistości nie ma tam gór).
17. Pliniusz mylił między sobą dwie rzeki zwane Hypanis (Boh i Kubań).
18. Plemiona Bazylidów i Nomadów mieszkały na obu brzegach rzeki Gerrus.
19. Agatyrsowie mieli niebieskie włosy.
20. Pliniusz wspomina fantastyczne plemiona: Antropofagów (ludożerców) i Arymaspowie (jednookich) oraz Góry Ryfejskie (Ural). Kraina Pióronośna – mglista i lodowata, została nazwana tak od częstych opadów śniegu przypominającego pierze (mogła to być Daleka Północ).
21. W Afryce mieszkali Biali Etiopowie i Gymneci Faruzyjscy (plemię nagich ludzi).
22. Atlanci byli ludem bez imion i snów, przeklinającym Słońce.
23. Trogodyci mieszkający nad Morzem Czerwonym, drążyli jaskinie, jedli węże i porozumiewali się sykiem.
24. Garamantowie nie znali małżeństw i zapładniali każdą kobietę.
25. Augilowie czcili tylko bóstwa chtoniczne.
26. Ganfasantowie byli to nadzy pacyfiści unikający obcych.
27. Blemmyowie byli ludźmi bez głów, z ustami i oczami na piersiach.
28. Satyrowie byli ludźmi o zwierzęcych obyczajach (euhemeryzacja mitu).
29. Ajgipanowie byli ludźmi o koźlich nogach podobnymi do boga Pana.
30. Himantopodowie – poruszali się pełzając.
31. Faruzyjczycy byli potomkowie Persów towarzyszących Herkulesowi w wyprawie po złote jabłka Hesperyd.
32. Przyroda istnieje ze względu na człowieka.
32. Egipcjanki często rodziły w ósmym miesiącu. Rzymianka Wistilia urodziła czwórkę dzieci w siódmym miesiącu, Suiliusza Rufusa w jedenastym, Korbulona w siódmym, zaś córkę Cesonię – w ósmym. Inna Rzymianka twierdziła, że była w 13 – miesięcznej ciąży.
33. Na dziedziczenie rysów wpływają doznania wzroku i słuchu, zapamiętane obrazy, oraz myśli (stąd ludowa wiara w zapatrzenie się 1).
34. Syn gladiatora Tritanusa pokonał wroga jednym palcem. Winniusz Walens zatrzymywał rozpędzone wozy. Rusticelius podniósł muła. Fulfiusz Salwiusz wnosił po schodach 100 – funtowe ciężary. Atanatos nosił 500 – funtowy pancerz z ołowiu i ważące drugie tyle buty.
35. Mitrydates VI Eupator, król Pontu biegle władał 22 językami ludów, na którymi panował.
36. Liber (Dionizos) ukazał się we śnie królowi Sparty i kazał pochować zmarłego Sofoklesa, zaś Apollo poprzez wyrocznię w Delfach zdemaskował morderców poety Archilocha.
37. Hezjod pisał o długowiecznych zwierzętach – wrona żyła 9 pokoleń ludzkich (pokolenie = 33 1/3 roku), jeleń – cztery razy tyle, kruk – trzy razy tyle co jeleń, jeszcze dłużej żyły: feniks i nimfy.
38. Długowieczni ludzie: Argontios – król Tartezyjczyków żył 150 lat, Kinyras – król Cypru – 160 lat, Epimenides z Knossos – 157, Epejowie z Etolii – 200 lat (jeden z nich; Piktoreus żył 300 lat), królowie Arkadii – 300 lat, Dondon z Ilirii – 500 lat, król wyspy Lutmijczyków na Oceanie Północnym – 600 lat, jego syn – 800 lat. Pliniusz tłumaczył to liczeniem miesięcy i pór roku jako lat.
39. Liber wynalazł handel.
40. Ceres nauczyła ludzi uprawy zbóż (wcześniej jedli żołędzie), a ci uznali ją za boginię (euhemeryzacja mitu). W innej wersji uprawę zboża wprowadził Radamantys.
41. Pismo wynaleźli Asyryjczycy lub Merkury w Egipcie. Do Grecji przywiózł je Kadmos z Fenicji. Alfabet grecki liczył początkowo 16 liter. W czasie wojny trojańskiej Palomedes dodał doń litery Zeta, Psi, Fi i Chi. Potem poeta Simonides miał dodać litery Ypsilon, Ksi, Omega i Theta (w rzeczywistości litery te znalazły się w alfabecie na wiek przed Simonidesem). Wynalazcą pisma w Egipcie mógł być również faraon Menes (żył 15 000 lat przez Foroneuszem; pierwszym królem greckim).
42. Pierwsze domy i budowle z cegły wznieśli bracia Euryalos i Hyperbios w Atenach. Wcześniej ludzie mieszkali w jaskiniach.
43. Taksjos zbudował pierwszy budynek z gliny wzorując się na gnieździe jaskółki.
44. Najstarszym miastem była Kekropia (obecnie Ateny) zbudowana przez Kekropsa. W innych wersjach najstarsze było Argos założone przez Foroneusza, Sykion lub egipskie Diospolis.
45. Kinyras na Cyprze wynalazł dachówki, jako pierwszy rozpoczął wydobycie miedzi, oraz sporządził pierwsze obcęgi, młot, kilof i kowadło.
46. Danaos (ojciec Danaid) wykopał pierwszą studnię.
47. Pierwsze kamieniołomy wprowadził Kadmos w Tebach lub w Fenicji.
48. Mury i wieże pierwsi zbudowali: Trason, cyklopy, lub mieszkańcy Tirynsu.
49. Kloster syn Arachne, wynalazł wrzeciono.
50. Arachne wynalazła płótno lniane i sieci.
51. Nikiasz z Megary wynalazł folusznictwo.
52. Tychias z Beocji był pierwszym szewcem.
53. Medycynę wynaleźli Egipcjanie lub Arabos – syn Apolla i Babylone; eponim Arabów.
54. Pierwszym zielarzem był Chiron; syn Saturna i Filyry.
55. Wytopu i mieszania miedzi nauczył Scytes z Lidii, lub Delas z Frygii. Przerobu miedzi nauczyli Chalibowie lub cyklopy.
56. Żelazo wynaleźli Daktylowie – plemię karłów z Krety stanowiących orszak Wielkiej Matki Bogów.
57. Srebro wynaleźli Erichtonios z Aten lub Ajakos – dziad Achillesa.
58. Wytop złota był dziełem Kadmosa z Fenicji pod górą Pangajos w Tracji. W innej wersji wprowadził go Toas (syn Dionizosa i Ariadny), Ajakos na mitycznej wyspie Panchai, albo sam bóg Słońca.
59. Midokritos pierwszy sprowadził ołów z wysp Kasyteryd.
60. Przerób żelaza wynalazły cyklopy, garncarstwo – Korojbos z Aten, koło garncarskie – Anacharsis ze Scytii, lub Hyperbios z Koryntu.
61. Dedal był twórcą: obróbki drewna, piły, topora, pionu, świdra, kleju i karuka.
62. Pyrodes jako pierwszy wykrzesał ogień z krzemienia, a Prometeusz przechował go w trzcinie.
63. Eumolpos z Aten wprowadził uprawę winorośli i drzew owocowych.
64. Stafylos – syn sylena nauczył mieszać wino z wodą.
65. Aristajos z Aten wynalazł oliwę i prasę do jej tłoczenia, oraz nauczył korzystać z miodu.
66. Buzyges z Aten jako pierwszy zaprzągł woły do pługa. W innej wersji dokonał tego Triptolemos.
67. Twórcami demokracji byli Ateńczycy po śmierci Tezeusza, zaś niewolnictwa wynaleźli Spartanie. Na Areopagu odbył się pierwszy sąd w sprawie gardłowej (przypuszczalnie Pliniusz miał na myśli Orestesa sądzonego za matkobójstwo).
68. Pierwszą bitwę stoczyli Murzyni z Egipcjanami, uzbrojeni w kije, zwane ,,falangami’’.
69. Tarcze wynaleźli walczący ze sobą bliźniacy Projtos i Akrizjos, lub Chalkus.
70. Scytes, syn Jowisza (lub Perses, syn Perseusza) wynalazł łuk i strzały.
71. Etolos – syn Marsa i eponim Etolów wynalazł pocisk z rzemieniem.
72. Tyrrenos – syn Atysa, króla Lidii i przodek Etrusków wynalazł dzidy dla lekkozbrojnych.
73. Amazonka Pentesilea wynalazła ciężką włócznię.
74. Pisajos syn Tyrrenosa wynalazł balistę, procę i trąbkę wojenną.
75. Epejos pod Troją wynalazł taran (Pliniusz myli go z koniem trojańskim).
76. Bellerofont wynalazł jazdę konną (euhemeryzacja mitu o jego jeździe na grzbiecie Pegaza).
77. Peletronios wynalazł uzdę i siodło.
78. Erichtonios wprowadził rydwany czterokonne.
79. Palamedes podczas wojny trojańskiej wymyślił ustawienie wojska, sygnały, hasła i straże, Synon – zwiady. Wcześniej Likaon wprowadził zawieszenie broni, zaś Tezeusz – przymierze.
80. Wróżby z lotu ptaków wprowadził Kar (eponim Karii), z innych zwierząt – Orfeusz, z wnętrzności zwierząt ofiarnych – Delfos, z ognia – Amfiraos, z ptasich wnętrzności – Tejrezjasz, ze snów i dziwnych zjawisk – Amfiktion.
81. Astronomię wprowadzili: Atlas (euhemeryzacja mitu o dźwiganiu przezeń sklepienia niebieskiego), Egipcjanie lub Asyryjczycy.
82. Eol syn Hellenosa pierwszy sklasyfikował wiatry (euhemeryzacja mitu).
83. Twórcą muzyki i tonacji lidyjskich był Amfion, fujarki i fletu pojedynczego – Pan, fleta skośnego – Midas, fleta podwójnego i tonacji frygijskich – Marsjasz, tonacji doryckich – Temyris z Tracji, który jako pierwszy grał na kitarze bez śpiewu. Kitarę wynalazł Amfion, Orfeusz lub Linos. Amfion lub Linos jako pierwsi grali z akompaniamentem śpiewu.
84. Kureci wynaleźli taniec wojenny, zaś Pyrrus – syn Achillesa wprowadził taniec z mieczami.
85. Król Likaon z Arkadii wynalazł gimnastykę.
86. Akastos z Jolkos wymyślił igrzyska pogrzebowe, Tezeusz – istmijskie, a Herkules – olimpijskie.
87. Eucheir – kuzyn Dedala wynalazł malarstwo w Grecji (wcześniej istniało tylko w Egipcie).
88. Okręt jako pierwszy zbudował Danaos (rejs z Egiptu do Grecji).
89. Tratwę wynalazł król Erytros do żeglugi po Morzu Czerwonym, albo też Myzowie lub Trojanie.
90. Okręt wojenny to dzieło Jazona, herosa attyckiego Perelosa, królowej asyryjskiej Semiramidy lub pirata Aigeona.
91. Okręt kupiecki wprowadził Hippos z Tyru.
92. Ikar wynalazł żagle, zaś jego ojciec Dedal – maszt i reję.
93. Tifys – sternik Argonautów wynalazł przyrządy sterowe.
94. Minos jako pierwszy posłużył się flotą wojenną.
95. Hyperbios syn Marsa jako pierwszy zabił dzikie zwierzę, zaś Prometeusz jako pierwszy zabił wołu.
96. Słonie posiadały własną religię; kult Słońca i Księżyca, lecz szanowały również inne kulty. Okazywały cześć władcom (w XVI wieku chciał się o tym przekonać car Iwan Groźny, który nakazał posiekanie słonia, który nie ukląkł przed nim). Na okręt wchodziły tylko gdy kornak przysięgał, że powrócą. Grzebały swych zmarłych w ziemi (w ten sposób Pliniusz tłumaczył znaleziska skamielin mamutów). Osaczone przez łowców odłamywały sobie ciosy, aby ich nie zabijano (podobny motyw występuje w mitologii indyjskiej w micie o Buddzie będącym słoniem w jednym z poprzednich wcieleń). Zdarzało się, że słoń wskazywał drogę zabłąkanemu człowiekowi. Zhańbiony słoń wybierał śmierć głodową, lub dawał zwycięzcy wodę i zioła. Słonie bały się świń i brzydziły myszy. Zwierzęta z Afryki bały się swych indyjskich krewnych jako większych (w rzeczywistości to słonie afrykańskie są większe i bardziej dzikie). Ciąża trwała 10 lub 2 lata (w rzeczywistości trwa 20 – 22 miesięcy). Długość życia wynosiła 200 – 300 lat (w rzeczywistości słonie żyją 75 lat). Słonie nie potrafiły pływać (nieprawda). Źle znosiły zimno (obaliły to obserwacje Zdenka Veselovskiego opisane w ,,Głosach dżungli’’). Kiedy piły olej z ich ciał wypadały oszczepy. Jadły ziemię, kamienie i pnie drzew. Nie miały sierści na ogonie. Rowki pokrywające ich skórę służyły im jako pułapki na muchy. Węże atakujące słonie zwieszały się z wysoka i wgryzały w trąbę, zaś na ziemi atakowały oczy (stąd wiele ślepych słoni). Słonie miały zimną krew, którą węże piły, aby się ochłodzić. Wysysały ją przez ucho gdzie nie sięgała trąba. Pozbawiony krwi słoń przewracał się miażdżąc węża.
97. Tury były niekiedy błędnie nazywane gazelami (Pliniusz prostował ten błąd).
98. Istniały mieszańce lwów i lampartów nie mające grzywy. Lwice parzyły się z samcami różnych gatunków. Lwy karciły je chłostą za cudzołóstwo z lampartem. Lwica zmywała z siebie lamparci zapach w kąpieli. W wierzeniach ludowych rodziła tylko raz, bowiem pazury lwiątka rozrywały jej macicę. Według Arystotelesa każdego roku lwica rodziła 5 – 1 młodych (z każdym rokiem o jedno mniej). Po urodzeniu tylko jednego lwiątka, traciła płodność. Lwy były łagodne wobec pokornych, zwłaszcza kobiet i dzieci. Można je było prośbą odwieść od ataku (motyw ten pojawia się w komiksie Kornela Makuszyńskiego i Mariana Walentynowicza o Małpce Fiki - Miki). Z rany zadanej przez lwa zawsze płynęła czarna krew. Lew wstydził się uciekać i czynił tak tylko wtedy gdy znikał myśliwemu z oczu.
99. Tygrysy były bardzo szybkie (widocznie Pliniusz mylił je z gepardami). Myśliwy kradł tygrysicy jej młode i uciekał konno. Gdy go doganiała, upuszczał po jednym tygrysiątku, które zwierzę zanosiło do legowiska i tak zyskiwał na czasie.
100. Dromader miał dodatkowy garb pod piersiami. Niektóre wielbłądy żyły 100 lat.
101. Nosorożec był wrogiem słonia, któremu dorównywał wielkością (motyw ten wykorzystał Henryk Sienkiewicz pisząc ,,W pustyni i w puszczy’’).
102. Jeśli wilk pierwszy spojrzy na człowieka, to odbierze mu mowę (znalazło to odbicie w średniowiecznych wyobrażeniach o tych zwierzętach2). Pliniusz nie odróżniał szakali od wilków (uważał je za małe i łagodne wilki).
103. Pliniusz odrzucał wiarę w wilkołaki. W Arkadii potomkowie Antosa musieli przepłynąć nago jezioro, udać się na odludzie i żyć tam jako wilki. Potem wracali do ludzkiej postaci, lecz wyglądali o 9 lat starzej. Olimpijczyk Denajnat skosztował w Arkadii flaków chłopca złożonego w ofierze Jowiszowi i zamienił się w wilka. Po 10 latach znów stał się człowiekiem i zwyciężył w Olimpii w walce na pięści.
104. Ichneumon (mangusta egipska) wbiega krokodylowi do paszczy i wygryza mu dziurę w brzuchu.
105. Hipopotam wracając z pola idzie tyłem, aby nie wytropiono go po śladach.
106. Szczury i pająki pierwsze uciekają z budowli mającej się zawalić.
107. W Tracji lis przykłada ucho do lodu i bada jego grubość. Ludziom służyło to za wskazówkę czy mogę wejść na lód.
108. Jelenie chronią się przed psami u ludzi, a ciężarna łania preferuje wydeptane przez nich ścieżki. Pysk jelenia w czasie rui robi się czarny (obmywa go deszcz). Łania przed porodem zjada roślinę koprownik, zaś po urodzeniu młodych je ostróżkę i koprownik. Jeleń ma słabe wnętrzności, które pękają pod byle uderzeniem. Zwierzęta te lubią muzykę, są naiwne i łatwo się dziwią. Prawy róg jelenia ma właściwości lecznicze i nie można go znaleźć (jeleń go zakopuje). Zapach spalonego rogu (lewego lub prawego) płoszy węże i leczy epilepsję.
109. Dwieście par psów sprowadziło z wygnania króla afrykańskiego plemienia Garamantów i walczyło z jego wrogami.
110. Koń Juliusza Cezara miał przednie nogi podobne do ludzkich.
111. Gdy koń, któremu zdjęto z oczu przepaskę, spostrzegł, że parzył się z własną matką, z rozpaczy popełnił samobójstwo skacząc w przepaść. Koń Dionizjusza Starszego wygrzebał się z błota niosąc pszczoły w grzywie (znak skłonił go do sięgnięcia po władzę tyrana Syrakuz).
112. Wełniane togi króla Serwiusza Tuliusza i kądziel królowej Tanakwil zachowały przez 500 lat. Ponadto Pliniusz widział jakoby purpurowe, szkarłatne i fioletowe owce.
113. Jesiotr jako jedyna ryba ma łuski zwrócone w stronę pyska (nieprawda).
114. Najwięcej pereł rodzi się na wyspie Taprobane (Cejlonie) i Stoidis (niezidentyfikowana wyspa u wybrzeży Persji). Perły rodzą ostrygi zapłodnione rosą, a ich jakość zależy od cech rosy (w rzeczywistości perła to ziarnko piasku lub inne ciało obce, które organizm małża otacza masą perłową). Zachmurzone niebo nadaje perle kolor ołowiany. Istnieją królowe perłopławów – osobniki największe i najstarsze. Jeśli nurek pochwyci królową perłopławów, pozostałe osobniki spieszą jej na ratunek. Kleopatra chcąc popisać się przed Markiem Antoniuszem rozpuściła perłę w occie i ją wypiła. Wcześniej rozpuszczoną perłę wypił aktor Klodiusz syn Ezopa. W rzeczywistości ocet nie może rozpuścić perły, zaś substancje chemiczne nadające się do tego, są śmiertelnie trujące dla ludzi.
115. ,, … jakaś chmura zagęszcza się nad ich głowami – to właśnie jest ten potwór – podobna do płastugi, która ich ściska i nie pozwala się wycofać’’ - Pliniusz Starszy ,,Historia naturalna’’. Tym tajemniczym stworzeniem mogła być mątwa. Pliniusz opisuje je wśród zagrożeń czyhających na poławiaczów gąbek.
116. Struś jawił się rzymskiemu encyklopedyście jako prawie czworonóg (Arystoteles uważał go za formę pośrednią między ptakiem, a ssakiem). Miał kopyta jak jeleń (służące do rzucania kamieniami we wroga) i przysłowiowy strusi żołądek. Chcąc się ukryć chował głowę w krzakach.
117. Feniks był mitycznym ptakiem z Arabii rozmiarów orła z pierzastym czubem na głowie. Jego upierzenie mieniło się złotem, purpurą, różem i błękitem. Nigdy nie widziano go jedzącego. Ponosił ykliczna śmierć w Heliopolis w gnieździe z kadzidła i cynamonu. Ze szpiku martwego feniksa wykluwał się robak przekształcający się potem w pisklę. Fałszywy feniks został sprowadzony do Rzymu za cenzora Klaudiusza.
118. Papugi uczono mówić przez bicie ich żelaznym prętem w twardą głowę (nie radzę tego naśladować).
119. Sroki ginęły, jeśli nie zdołały się nauczyć jakiegoś słowa.
120. Starsze pszczoły pracują na zewnątrz ula, a młodsze wewnątrz (naprawdę jest na odwrót; autorzy starożytni za starsze uważali pszczoły bardziej kosmate). Miód spadał z nieba przy największym blasku Syriusza. Miał to być pot nieba, ślina gwiazd – żywych istot, lub odchody powietrza. Pliniusz brał warstewkę wosku na miodzie za objaw fermentacji. Pszczoły miały kształtować ,,w pyszczkach’’ swe potomstwo z kwiatów. Na czele roju stał król (nie królowa). Na górze Hymettos pszczoły usiadły na ustach małego Platona co zapowiadało jego późniejszy dar wymowy. W 11 r. p. n. e. zapowiedziały zwycięstwo Druzusowi w bitwie pod Arbalonem z germańskimi Sykambrami.
121. ,,Wszystkie stworzenia wewnątrz mózgu mają małe kostki’’ - op. cit. ,,Jelenie mają mieć w głowie dwadzieścia robaczków pod wypukłością języka i w okolicy kręgu łączącego głowę z szyją’’ - op. cit.
122. Serce jako jedyny narząd nie choruje. Kuropatwy z Paflagonii miały po dwa serca. W sercach koni i wołów można czasem znaleźć kości (skleroza arterii powodująca zwapnienie). Legendarny Arystomenes z Messenii, który zabił 300 Spartan i spalił na sobie więzy razem z ciałem, swą odwagę zawdzięczał kosmatemu sercu. Juliusz Cezar składając ofiarę nie znalazł w zwierzęciu serca. Nie da się spalić serca człowieka zmarłego na zawał i otrutego.
124. Pliniusz odrzucał przesąd, że inteligencja zależy od grubości skóry (im ktoś miał cieńszą skórę tym był bystrzejszy). Jako kontrargument podał krokodyle, które są chytre, a mają grubą skórę, oraz hipopotama, który umiał sam sobie puszczać krew dla zdrowia (to ostatnie wierzenie wzięło się z powodu czerwonego zabarwienia potu hipopotamów).
125. Niektóre drzewa były poświęcone bogom: Jowiszowi – dąb, Apollinowi – wawrzyn, Minerwie – oliwka, Wenus – mirt i Herkulesowi – topola.
126. Galowie najechali Rzym chcąc zdobyć figi, wino i oliwę, których próbki przyniósł im helwecki kowal Heliko.
127. Platany podlewano winem. Na Krecie pokazywano platan, pod którym Jowisz miał współżyć z Europą.
128. Początkowo zamiast na papirusie pisano na liściach palmowych, łyku, tabliczkach ołowianych i woskowych, oraz na zwojach płóciennych (nieprawda: Egipcjanie używali papirusu już od 3 000 lat p. n. e.).
129. Gnejusz Terencjusz odkopał trumnę z ciałem króla Numy Pompiliusza zawierającą też papirusowe księgi. Pretor Kwintus Petyliusz kazał je spalić, bo dotyczyły filozofii.
130. Sybilla przyniosła Tarkwiniuszowi Pysznemu trzy księgi. Dwie pierwsze król spalił, a trzecia spłonęła w pożarze Kapitolu za dyktatora Sulli.
131. Mucjan – namiestnik Licji miał odnaleźć papirusowy list licyjskiego króla Sarpedona, syna Zeusa, wysłany z Troi (Pliniusz to kwestionuje).
132. Pliniusz o brzoskwiniach: ,,Nieprawdą jest jakoby w Persji były one trujące i powodowały boleści, a tytułem kary przeniesione przez królów do Egiptu na jego gruncie złagodniały’’ - op. cit.
133. Bóg Liber jako pierwszy założył wieniec z bluszczu. Romulus nagrodził wieńcem z liści Hostusa Hostyliusza za wdarcie się do Fidenów w czasie wojny z Sabinami. Pierwszy wieniec w historii Rzymu był oznaką godności kapłańskiej Romulusa, a składał się z kłosów przewiązanych białą opaską.
134. Smok pilnował złożonych w jaskini prochów Scypiona Afrykańskiego Starszego.
135. ,,To zaś, że ziemię można ulepszać ziemią, jak niektórzy zalecają, rzucając mianowicie tłustą na chudą albo suchą i chłonną na wilgotną i zbyt suchą – to bzdury’’ - op. cit.
136. Gajusz Furiusz Kresymus z powodu wysokich plonów był oskarżony do czary. Pokazując publicznie swoje narzędzia i czeladź, udowodnił, że zawdzięczał bogactwa ciężkiej pracy.
137. Sławne były ogrody Hesperyd, królów Adonisa (euhemeryzacja mitu nawiązująca do zwyczaju zakładania ogródków na cześć umierającego boga płodności Adonisa) i Alkinoosa (władcy Feaków zamieszkujących mityczną wyspę Scherię) oraz asyryjskich królowych Nitokris lub Semiramidy. Opiekę nad grodami sprawowały satyry lub bogini Wenus.
138. Lilia złotogłów odstraszała węże i myszy. Te ostatnie ginęły jeśli tą rośliną zatkać ich nory.
139. ,,Małpy i czworonogi, mające palce, podobno przestają rosnąć, kiedy się przyzwyczają do picia czystego wina’’ - op. cit.
140. Egipcjanie leczyli faraonów z trądu kąpielami w ludzkiej krwi (w ,,Faraonie’’ Bolesława Prusa ciężko chory Ramzes XII odmówił leczenie się kubkiem krwi dziecka).
141. W czasie pogrzebu Asklepiades zdjął zmarłego ze stosu i przywrócił go do życia.
142. W starożytności stosowano brutalne metody leczenia – prowokowanie potów przez zawijanie w koce, przypiekanie ogniem i wystawianie na słońce.
143. Wierzono wówczas w magiczne zioła: ziele etiopskie wysuszające zbiorniki wodne, ziele otwierające zamki (co ciekawe występuje w folklorze słowiańskim jako trawa krusząca żelazo, rozkownik lub rozryw - ziele), ziele achemenidzkie budzące strach w wojownikach, ziele latace – dar królów perskich zapewniający ich posłom obfitość dóbr. Pliniusz zaprzecza ich skuteczności.
144. Magowie królów Mitrydatesa VI Eupatora z Pontu i Tigranesa Wielkiego z Armenii nie zdołali pokonać kilku legionów Lukullusa.
145. Królowie Persji dysponowali specyfikiem zapewniającym rzekomo piękno, dobroć i szczęście u mających narodzić się dzieci.
146. Krew gladiatorów wysysana z ran miała być lekiem na epilepsję.
147. Jako leki stosowano ludzki szpik kostny, mózg dzieci, obrzynki paznokci, kości z głowy przestępcy, przyjaciela lub gościa, ząb człowieka, ząb człowieka, który zginął gwałtowną śmiercią, żółć ludzka, czaszka, leki pochodzenia ludzkiego do leczenia bydła i świń, mleko, położnic, ślina. Pliniusza napawało to oburzeniem i wstrętem.
148. Pomyłka w recytacji zaklęcia mogła sprawić, że ofiarne zwierzę traciło głowę lub serce, albo miało je podwójne.
149. Westalka Tukcja dzięki zaklęciu udowodniła swoją niewinność niosąc wodę w sicie.
150. Istniał przerażający zwyczaj zakopywania żywcem na Forum Boarium mężczyzny i kobiety z nacji, z którą Rzymianie prowadzili wojnę.
151. Westalki potrafiły zaklęciem zatrzymywać w mieście uciekających niewolników.
152. Istniały zaklęcia sprowadzające pioruny.
153. Tullus Hostyliusz niedokładnie odprawił rytuał opisany przez króla Numę i miast sprowadzić z nieba Jowisza, został rażony piorunem.
154. Znaleziono ludzką głowy w czasie budowy świątyni na Skale Tarpejskiej. O poradę zwrócono się do etruskiego wieszcza Olenusa Kalenusa, lecz Rzymianie odwrócili wróżbę pomyślną dla Etrusków na własną korzyść.
155. W ramach czarna magia sympatyczna dziurawiono skorupy jaj lub muszlę ślimaków. Potem naśladowała to magia miłosna (Teokryt, Katullus, Wergiliusz). Był to też dobry sposób na niszczenie naczyń na odległość.
156. Węże potrafiły odpowiadać zaklęciem na zaklęcie. Italskie plemię Marsów potrafiło oswajać je za pomocą magii.
157. Na ścianach umieszczano zaklęcia chroniące przed pożarem.
158. Ulisses (Odyseusz) zaklęciem zatrzymał krwotok z uda. Istniały zaklęcia na bóle w krzyżach, zwichnięcie kończyn i podagrę.
159. Juliusz Cezar po upadku z wozu, trzykrotnie powtarzał zaklęcie zapewniające bezpieczeństwo w podróży.
160. Zwyczaje magiczne: życzenia noworoczne, imiona zwierząt ofiarnych wróżące szczęście, gesty zapobiegające złym urokom (np. wzywanie greckiej bogini Nemezis), mówienie dobrze o zmarłych (mogli się zemścić; notabene przesąd ten na dobre zadomowił się w polskich mediach gdzie panuje zasada, aby o zmarłych, w tym np. o Andrzeju Lepperze mówić dobrze,albo wcale), przypisywanie dużego znaczenia liczbom nieparzystym (np. przy gorączce), nazywanie pierwocin owoców ,,starymi’’, oraz mówienie ,,Na zdrowie!’’ przy kichaniu.
161. Dzwonienie w uszach informuje nieobecnych, że się o nich mówi.
162. Słowo ,,duo’’ wypowiedziane na widok skorpiona powstrzymuje go do żądlenia.
163. Będąc w Afryce trzeba każdą czynność zaczynać od okrzyku ,,Afryka!’’ (inwokacja do bóstwa tego kontynentu, bogini dzikich zwierząt i zboża).
164. Magiczne praktyki: zdejmowanie pierścienia, smarowanie ucha zaślinionym palcem, ściskanie wielkiego palca kiedy życzy się czegoś dobrego, cmokanie na widok błyskawic, wylewanie wody pod stół, kiedy w czasie uczty słyszy się o pożarze.
165. Złe znaki: zbyt szybkie posprzątanie po ucztującym, zaniechanie nałożenia sobie porcji z półmiska z powodu kichnięcia, nagłe zamilknięcie biesiadników (gdy liczba ucztujących jest parzysta), upadnięcie jedzenia na podłogę i położenie lekarstwa na stole (traciło wówczas swe właściwości lecznicze).
166. Paznokcie trzeba obcinać w czasie jarmarku, w milczeniu i zaczynając od palca wskazującego.
167. Włosy trzeba obcinać w dniach 17 od nowiu i 29 pod sankcją ich wypadania i bólu głowy.
168. Noszenie wrzeciona przez kobietę na drodze niweczy nadzieję na urodzaj.
169. Marek Serwiliusz Montanus zawiesił sobie na szyi amulet z napisem PA, aby go bronił przed zapaleniem oczu. Konsul Mucjanus używał w tym celu żywej muchy zawiniętej w białe płótno.
170. Zaklęcia przeciw gradowi, chorobom i oparzeniom (zdania mocno podzielone).
171. Ciężarnym i chorym przyjmującym leki szkodzi siadanie przy nich ze splecionymi palcami (mówił o tym już mit o narodzinach Herkulesa), podobnie jak kładzenie splecionych palców na kolanach i zakładanie nogi na nogę.
172. Głowy stawały się twardsze jeśli odkrywano je na widok dostojników.
173. ,,Jeśli coś wpadnie do oka, dobrze jest drugie zacisnąć. Gdy woda dostanie się do prawego ucha, należy skakać na lewej nodze, pochyliwszy głowę na prawe ramię i odwrotnie [gdy chce się usunąć wodę] z lewego ucha. Jeżeli ślina pobudzi do kaszlu, niech ktoś drugi chuchnie w czoło’’ - op. cit.
174. Mleko kobiece (bardzo słodkie i bardzo łagodne) leczy przewlekłe gorączki, bóle brzucha, rozwolnienia, febrę, rwanie, wrzody brodawek (zmieszane z kadzidłem), podejście krwią, ból i puchnięcie oka, naplucie przez żabę w oko, ugryzienie żaby, niedomaganie uszu, brzydki zapach uszu, żółtaczkę, zatrucie jadem ślimaka morskiego (gatunek ślimaka), bąka krowiego i jadem do zatruwania włóczni (doryknion), szaleństwo po wypiciu blekotu, podagrę, bóle macicy,schorzenia twarzy i choroby płuc. Ponadto ściąga ropę z uszu, uodparnia psy na wściekliznę oraz przyspiesza menstruację. Namaszczenie się mlekiem matki i córki miało uwalniać na całe życie od chorób oczu (obecnie brzmi to jak fantazja erotyczna szaleńca).
175. Eskulap został rażony piorunem za wskrzeszenie Tyndareosa, króla Sparty.
176. Teriak był bardzo drogim lekarstwem przeciw ukąszeniom zwierząt, sporządzonym z samych kosztownych składników.
177. Antydot mitrydatejski to również kosztowny lek z 54 składników niweczący działanie trucizn. Został wynaleziony przez króla Mitrydatesa VI Eupatora, który pisał dzieła na temat farmakologii.
178. Pliniusz słusznie krytykuje magię jako wypaczenia medycyny, religii i matematyki.
179. Magia powstała w Persji a jej twórcą był Zoroaster, uczeń Agonacesa.
180. Dawnymi maganu: Medowie Apusar i Zaratus, Babilończycy Marmarus i Arabantifokus, Asyryjczyk Termoendra – ich dzieła nie zachowały się.
181. Ośrodki magii mieściły się w pobożnym miasto Telmassos, w Tessalii (krainie wiedźm), na Cyprze, w Galii (za Tyberiusza senat podjął uchwałę wymierzoną w druidów) i Brytanii (stamtąd mogli zapożyczyć ją Persowie). Pliniusz chwalił Rzymian za zakazywanie ofiar z ludzi.
182. Pierwszym autorem piszący o magii był Ostanes; dworzanin króla perskiego Kserksesa; pierwszy mag grecki.
183. Wiedzy magicznej poszukiwali: Pitagoras, Empedokles, Demokryt i Platon. Demokryt uczył się z dzieł Apollebeshesa z Koptos i Dardana z Fenicji (dzieła tego ostatniego chciał mieć włożone do grobu).
184. Magami byli: Mojżesz (z powodu biblijnych cudów), Jannes, Latopes i Żydzi.
185. Inny Ostanes był magiem wędrujący po świecie wraz z Aleksandrem Wielkim.
186. Dopiero za konsulatu Lentulusa i Krassusa senat zakazał składania ofiar z ludzi.
187. Neron był fanatykiem magii, który chciał rozkazywać bogom, lecz nic nie wskórał.
188. Duchy unikały piegowatych (ciekawe czy wiedział o tym Jan Brzechwa, bowiem opisany przez niego czarodziej Amboży Kleks miał dużo piegów ;).
189. Tiridates – pokonany król Armenii nie chciał podróżować statkiem, aby nie skalać morza śliną, ani innymi wydzielinami.
190. ,, […] gramatyk Apion mówił o zielu, zwanym psiegłowie, w Egipcie nazywanym ozyritis, zielu cudownym przeciwko wszelkim truciznom; równocześnie, jeżeli zostanie ono całe wyrwane z ziemi, ma powodować natychmiastową śmierć sprawcy tego. Apion miał też wywoływać duchy, aby wywiedzieć się o Homera, z jakiej jest ojczyzny i z jakich rodziców zrodzony. Jednak nie odważył się zdradzić, jaką otrzymał odpowiedź’’ - op. cit.
191. Sauleces – potomek Ajetesa z Kolchidy wykopał z ziemi mnóstwo złota i srebra. Zdobył także obfite łupy na faraonie Sezostrysie, który odbywał triumfy w rydwanach ciągniętych przez pokonanych królów.
192. W Indiach złoto wydobywały mrówki, zaś w Scytii – gryfy.
193. Liber pił z konewki.
194. W czasie pożaru Koryntu w 146 r. p. n. e. przez przypadkowe stopienie się miedzi i cyny powstał brąz.
195. Fikcyjny rzeźbiarz Kydon uczestniczył w konkursie rzeźbienia Amazonek razem z Polikletem, Fidiaszem, Krezylasem i Fredmonem (w rzeczywistości konkurs się nie odbył).
196. Oktawian August upomniany we śnie zwrócił Efezowi posąg Apolla zagrabiony przez Marka Antoniusza.
197. Pliniusz szeroko opisuje lecznicze właściwości miedzi i różnych produktów dostępnych w hutach tego metalu. Kadmia (ruda miedzi) była używana do leczenia upławów i oczyszczania oczu (min. z jęczmienia). Miedź w mleku leczyła wrzody oczu, zaś zmieszana z miodem jest środkiem wymiotnym. Otłuczyny i tzw. kwiat miedzi (podobny do łusek) był lekiem na przerost tkanki nozdrzy i siedzenia, przytępiony słuch, obrzmienie języczka w gardle, spuchnięte migdałki i puchlinę wodną. Śniedzi używano w maściach na oczy, do wywoływania łzawienia oraz w okładach na rany; była lekiem na kataraktę, bielmo, pryszczyki, schorzenia powiek, owrzodzenia ust i dziąseł, wrzody warg, zrogowacenia przetok, czyraki w okolicach odbytu i trądy. Ruda miedzi zwana chalcitis była lekiem na: przerost tkanki w ranach, krwotoki, opuchliznę z dziąseł, języczka i migdałków, schorzenia macicy i genitaliów. Ruda miedzi sory miała leczyć ból zębów, owrzodzenia ust i liszaje, oraz wywoływać wymioty. Miedź misy leczyła uszy pełne ropy, wrzody głowy, wypryski na powiekach, migdałki, anginę, zapalenie ropne, dzikie mięso przetok, , krwotoki, liszaje, schorzenia męskich genitaliów oraz zatrzymywała menstruację. Czernidło szewskie było dobre na glisty, mózg, żołądek, wysypki powiek, bóle oczu, zakłócenia wzroku, wrzody min. ust, krwotok z nosa, hemoroidy, odłamki kości, katar, rany, obrzmienia języczka, bóle i głuchotę, a ponadto używano go do paraliżowania pysków lwów i niedźwiedzi. Pomfolyks (z huty miedzi) leczył wszystkie schorzenia oczu. Spodos leczył chroniczne owrzodzenia, cieknące ropnie ust, gangrenę i choroby oczu.
198. Rodzina Serwiliuszów posiadała triens (mały pieniążek), który pochłaniał podawane mu złoto i srebro.
199. Architekt Timochares budował w Aleksandrii sufit świątyni z magnesu, aby żelazny posąg królowej Arsinoe sprawiał wrażenie unoszącego się w powietrzu (motyw został wykorzystany w późniejszej, chrześcijańskiej legendzie o żelaznej trumnie Mahometa unoszącej się w powietrzu między dwoma magnesami).
200. U wybrzeży Kantabrii w Hiszpanii była wielka góra cała z żelaza (przesada).
201. W Zeugmie nad Eufratem pokazywano łańcuch, którym przez wielu laty Aleksander Wielki spiął most, nie zardzewiał. Rdza pokryła za to jego później dodane ogniwa (Pliniusz upatrywał w tym czynnika nadprzyrodzonego).
202. ,, […] zakreślenie żelazem kręgu dokoła kogoś albo trzykrotne obniesienie wkoło ostrego narzędzia pomaga zarówno dorosłym, jak i dzieciom przeciwko szkodliwym lekarstwom, a wbicie na progu gwoździ wyjętych z grobowców ma pomagać przeciwko nocnym halucynacjom’’ - op. cit.
203. Rdza leczy rany (już Achilles uzdrowił Telefosa rdzą zeskrobaną z broni), łysinę, wysypkę, ropnie, różę, świerzb, wrastanie paznokci, dzikie mięso, krwotoki kobiece, brodawki i podagrę.
204. Biały ołów sprowadzano z Wysp Kasyteryd (Pliniusz kwestionował ich istnienie).
205. Zeuksis malował winogrona tak realistycznie, że zlatywały się do nich ptaki (Parrezjos wprowadził go w błąd pokazując obraz przedstawiający płótno).
206. Semiramida była służącą nim poślubiła króla Ninusa i została królową.
207. ,,Pilnuj, szewcze, kopyta!’’. Malarz Apelles uwzględnił uwagę szewca co do namalowanego buta, lecz gdy szewc zaczął zgłaszać dalsze uwagi, mistrz pędzla stracił cierpliwość.
208. Klęska głodu i nieurodzaju spadła na miasto Sykion za to, że jego mieszkańcy nie zapłacili artystom Dipajnosowi i Skyllisowi za wykonanie marmurowych posągów Apollina, Diany, Herkulesa i Minerwy.
209. Legenda o marmurze: ,, […] o paryjskim opowiada się rzecz dziwną: po rozbiciu klinami przez górników jednej bryły kamienia, znalazł się podobno wewnątrz wizerunek Sylena’’ - op. cit. Może być to przypadek tzw pareidolii (odsyłam do postów: ,,Święty bakłażan’’ i ,,Święty pomidor’’).
210. Pliniusz zamieścił aluzję do legendy o Afrodycie pozującej Praksytelesowi do rzeźby Wenus z Knidos.
211. Rzeźbiarze Saura i Batrachos ,,podpisali się’’ za pomocą rzeźb na bazach kolumn przedstawiających jaszczurkę i żabę (legenda ajtiologiczna).
212. Myrmekides wyrzeźbił z marmuru kwadrygę z woźnicą tak małą, że mucha zakryła ją skrzydłami, zaś Kallikrates rzeźbił mrówki naturalnej wielkości.
213. Faraon Mesfres (Tutmozis III) pod wpływem snu postawił pierwszy obelisk. Pliniusz błędnie uważał nazwę tych budowli za egipską (naprawdę była to nazwa grecka oznaczająca rożen). Faraon Ramzes II przywiązał do wierzchołka obelisku swojego syna, aby zmobilizować budowniczych do staranniejszej pracy. Pliniusz brał imiona faraonów wypisane na podstawach za ,,wyjaśnienie zjawisk przyrody według filozofii egipskiej’’.
214. Pliniusz nie wiedział, że piramidy były grobowcami faraonów; widział w nich pomnik pychy i skutek chęci zajęcia ludu pracą. Autorom greckim i rzymskim nieznane były imiona faraonów stawiających piramidy. Uważano, że najmniejszą z nich wzniosła Rodopis; niewolna prostytutka i kochanka bajkopisarza Ezopa.
215. Dedal budując labirynt na Krecie wzorował się na labiryncie egipskim.
216. Teby w Egipcie były wiszącym miastem: ,, […] wojska zbrojne zwykli faraonowie przeprowadzać pod spodem, tak że żaden z mieszkańców nie o tym nie wiedział!’’ - op. cit.
217. Diana ukazała się we śnie architektowi Chersifronowi, który chciał popełnić samobójstwo z powodu trudności w budowie chramu i pomogła mu rozwiązać problem.
218. ,,Istnieje podanie, że wiatry przypędziły tu kiedyś okręt handlarzy sody. Kiedy ci, chodząc po wybrzeżu, przygotowali sobie jedzenie, w braku kamieni dla podstawienia pod garnki podłożyli przyniesione z okrętu bryły sody; te się stopiły i zmieszały z piaskiem wybrzeża, a wtedy miały popłynąć strumienie nowego płynu. To było pierwsze szkło’’ - op. cit. W rzeczywistości Egipcjanie znali szkło wcześniej niż Fenicjanie.
219. Za cesarza Tyberiusza pojawił się przepis na elastyczne szkło. Niestety laboratorium wynalazcy zostało zniszczone, aby nie spadły ceny brązu, zwykłego szkła i złota.
220. W Galii Transpadańskiej wierzono, że bursztyn zapobiega chorobom gardła i migdałków.
221. W Alpach istniały rodzaje wody powodujące choroby gardła.
Pliniusz Starszy wywarł ogromny wpływ na naukę i legendy średniowiecza, a także późniejszych epok. Do dzisiaj przyrodnicze muzea w Londynie, Nowym Jorku, Wiedniu, Berlinie, Waszyngtonie, Paryżu, Helsinkach, Lejdzie, Tring (Wielka Brytania), Sztokholmie, Kopenhadze, San Diego, Maastricht, Genewie, Nantes, Pittsburghu, Bernie, Seulu, Kifisii (Grecja), Barcelonie, Tel Awiwie i Los Angeles noszą nazwę Muzeów Historii Naturalnej (w Polsce ich odpowiednikiem jest warszawskie Muzeum Ziemi). Opis Skiapodów – plemienia ludzi mających tylko jedną nogę zakończoną olbrzymią stopą zainspirował C. S. Lewisa do oumieszczenia w ,,Podróży ‘Wędrowca do Świtu’’ rasy jednonogich i niezbyt rozgarniętych Łachonogów.
1 Odsyłam do posta: ,,Zapatrzenie się’’.
2 Odsyłam do posta: ,,Średniowiecza zoologia’’.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz