,,Baśnie włoskie tom I - II''

O włoskim pisarzu Italo Calvino dowiedziałem się po raz pierwszy w pierwszej klasie gimnazjum natknąwszy się na cytat z jednej z jego powieści w książce o wodnych bezkręgowcach. W trzeciej klasie gimnazjum wyczytałem o nim w encyklopedii co następuje:

,,Calvino, Italo (1923 – 85), wł. pisarz, publicysta i eseista. Obok D. Buzzatiego twórca antyrealistycznego nurtu współczesnej prozy włoskiej. Od obalenia Mussoliniego w 1943 partyzant antyhitlerowski, w latach 1946 – 56 komunista. ¹ Prozę C. charakteryzuje baśniowość i fantastyka, widoczne już w debiutanckiej powieści, przetworzonych poetycko wspomnieniach z ruchu oporu Ścieżka pajęczych gniazd (1947, wyd. pol. 1957). Popularność zdobyły trzy powieści, tworzące cykl Nasi antenaci: Wicehrabia przepołowiony (1952, wyd. pol. 1961), Baron drzewołaz (1957, wyd. pol. 1964) i Rycerz nieistniejący (1959, wyd. pol. 1963). W późniejszym okresie eksperymentował z formą lit. w duchu postmodernizmu: Niewidzialne miasta (1972, wyd. pol. 1975), Jeśli zimową nocą podróżny (1979, wyd. pol. 1989). Żartobliwe science fiction Opowieści kosmokomiczne (1965, wyd. pol. 1968), refleksje o lit. Wykłady amerykańskie (1993, wyd. Pol. 1996)'' - ,,Encyklopedia Powszechna Wydawnictwa Gutenberga tom 23 Suplement A do Chiny''

W czerwcu 2016 roku przeczytałem dwa pierwsze tomy trylogii omawianego Autora - ,,Baśnie włoskie. Zaczerpnięte z przekazów tradycji ludowej i opowiedziane na nowo'' w tłumaczeniu: Stanisława Kasprzysiaka, Jerzego Popiela, Katarzyny Skórskiej, Anny Wasilewskiej, Moniki Woźniak i Marcina Wyrembelskiego. Owa antologia ukazała się we Włoszech w 1956 roku, zaś przekład polski miał miejsce w latach 1968 – 2012. Zawiera baśnie zarówno z rejonu Włoch jak też z zamieszkanych przez Włochów ziem słowiańskich takich jak półwysep Istria² i Dalmacja w Chorwacji.

Akcja tych opowieści rozgrywa się w umownie potraktowanych czasach starożytnych, średniowieczu i w nowożytności; pojawia się nawet wzmianka o XX wieku. Miejscem akcji są zarówno Włochy jak i Francja (obdarzeni nadludzkimi mocami bohaterowie jednej z baśni zwyciężyli w wyścigach okrutną córkę króla Francji i ogołocili jego skarbiec), Hiszpania (w tym Salamanka, gdzie miała się mieścić szkoła magii), Portugalia, Anglia, Szkocja, Dania, Rosja (Petersburg), Turcja (Turcy w jednej z baśni zostali ukazani w obraźliwy sposób jako ludzie skrajnie leniwi; pewien Turek posłał syna do nauczyciela, aby ten nauczył go jeszcze większego lenistwa), Persja, Indie, a nawet Peru (władcą tego ostatniego był Pawi Król).

Oprócz postaci baśniowych pojawia się też garstka postaci historycznych. Istnieje cykl opowieści o wędrówce Jezusa Chrystusa i św. Piotra po Friuli (przypomina to nieco polskie baśnie o podobnej tematyce np. o spotkaniu Jezusa i św. Piotra z podhalańskimi zbójnikami). W jednej z tych historii św. Piotr w tajemnicy przed Jezusem zjadł podroby zająca. Pojawia się też św. Józef, który w sporze ze św. Piotrem wyjednał zbawienia dla swego wiernego wyznawcy, który w życiu dużo nagrzeszył. Wreszcie mamy też historię o rzymskim cesarzu Neronie, który nagrodził ziemią dobrą kobietę Bertę, za to, że życzyła szczęścia temu znienawidzonemu władcy.

Jak na baśnie przystało spotykamy na kartach omawianej antologii całą galerię istot fantastycznych jak: olbrzymia ośmiornica porywająca królewnę, duch znikający po kawałku (nie bał się go Giovanino Nieustraszony – w ten sposób go odczarował), rozumne mrówki, szczury i sępy (czyżby do tej baśni nawiązywał Feliks W. Kres, w którego twórczości też spotyka się sępy obdarzone rozumem?), diabeł o srebrnym nosie (odpowiednik Sinobrodego), królewna zaklęta w żabę (ów motyw pojawia się również w baśniach rosyjskich i polskich), książę zamieniony w papugę opowiadającą baśnie dziewczynie (motyw zaczerpnięty z ,,Baśni 1001 nocy''), królewicz zaklęty przez swą ukochaną w kanarka, Król Chrum (król zaklęty w wieprza; ciekawa odmiana baśni o Pięknej i Bestii), książę zaklęty w kraba (odczarowała go królewna lubiąca oglądać ryby; kolejna wariacja na temat Pięknej i Bestii), przepołowiony człowiek Połówek, wilkołak Wujek Wilk zjadający łakomą dziewczynkę (baśń podobna nieco do ,,Czerwonego Kapturka''), Pierzasty Potwór, siedmiogłowy smok, mieszkańcy zamku zamienieni w małpy, krowia głowa (wychowywała dziewczynę i surową ją ukarała za to, że się nie pożegnała z nią), władająca nadprzyrodzonymi mocami córka Słońca (jej moce zniknęły gdy wyszła za mąż), Północy Wiatr rozdający dary ubogiemu chłopu (pierwowzorem tej postaci był rzymski bóg Akwilon, czyli grecki Boreasz), dziewczyny zaklęte w jabłko i w trzy granaty (widać tu analogię do XVIII – wiecznej baśni Carla Gozziego ,,Miłość do trzech pomarańczy''), ptak zielonopióry (istota występująca w jednej z baśni Carla Gozziego), Groszek – chłopiec zrodzony z ziarna grochu (niejako włoski odpowiednik Tomcia Palucha), gigantyczna wesz, z której na rozkaz króla zdarto skórę, a ten co odgadnie z jakiego jest zwierzęcia miał poślubić królewnę (podobieństwo do XVI – wiecznej baśni Giambattisty Basile o skórze pchły), ogry, wróżki, czarownice, czarodziej, olbrzym Oko na Czole (jego pierwowzorem był cyklop Polifem; został przechytrzony i oślepiony przez mnichów), mieszkające pod ziemią rozumne koty, syreny wabiące śpiewem żeglarzy itd.

Współczesnym zwolennikom politycznej poprawności mogą się nie spodobać ,,islamofobia'' (tureccy korsarze porywający chrześcijan, aby obracać ich w niewolników, baśń ,,Kości Maura'' o występnej królowej, która z kości swego muzułmańskiego kochanka kazała zrobić miskę, ramę lustra i nogi do krzesła), oraz ,,antysemityzm'' (zły Żyd ucinający swej córce Oliwce ręce za przyjęcie chrztu). Podobnie jak w osławionych pod tym względem baśniach braci Grimm, również we włoskich baśniach pojawiają się elementy makabryczne. Czarne charaktery (w tym wiele kobiet) są uśmiercane za pomocą koszuli nasączonej smołą, magicznymi artefaktami są ramię nieboszczyka i trupia kostka dana przez grabarza swemu szwagrowi królowi, zaś piękna dziewczyna ukrywała swą urodę pod kostiumem ze … skóry zdartej ze zmarłej staruszki (sic!).

Włoskie baśnie są więc jak widzimy wdzięcznym źródłem inspiracji dla fantastów. W 1991 roku nakręcono włoski film fantasy ,,Fantaghiro'' na podstawie opublikowanej w antologii baśni o królewnie, która zapobiegła wojnie przebierając się za mężczyznę i rozkochując w sobie wodza wrogiej armii.

1 Calvino zrozumiał, że komunizm jest zły dopiero po agresji ZSRR na Węgry

2 W latach 40 – tych jugosławiańska partyzantka komunistyczna zajęła Istrię mordując i wypędzając mieszkających tam Włochów (dlatego Włosi nie lubią Chorwatów). Obecnie Istria jest podzielona między Chorwację, Słowenię i Włochy (do tych ostatnich należy miasteczko Muggia).