,,Legenda o Sigurdzie i Gudrun''

,,Nie pragnąłem szukać ukrytych skarbów ani walczyć z piratami, więc nie bardzo mi się podobała ‘Wyspa skarbów’. Wolałem opowieści o Indianach – były w nich łuki i strzały (a moim nigdy niespełnionym marzeniem było nauczyć się dobrze strzelać z łuku), obce języki, przebłyski archaicznego stylu życia, a nade wszystko lasy i puszcze. Jeszcze wspanialszy był kraj Merlina i Artura, a najpiękniejsza była bezimienna Północ Sygurda Wölsunga i Fafnira, księcia smoków. O tych krainach marzyłem’’ - J. R. R. Tolkien ,,O baśniach’’

W 2009 r. przeczytałem ,,Legendę o Sigurdzie i Gudrun’’ (tytuł oryginału: ,,The Legend of Sigurd and Gudrun’’) pióra J. R. R. Tolkiena (1892 – 1973) pod redakcją jego syna Christophera (ur. 1924). Jest to pierwsze polskie wydanie z 2009 r. w przekładzie Katarzyny Staniewskiej ,,Elring’’ i Agnieszki Sylwanowicz ,,Evermind’’. Ten fantastyczny epos stanowi retelling skandynawskich mitów zaczerpniętych z ,,Sagi o Völsungach’’ i ,,Eddy’’ z nawiązaniami do niemieckiej ,,Pieśni o Nibelungach’’. Książka zawiera eposy ,,Nową pieśń o Völsungach’’ i ,,Nową pieśń o Gudrun’’, ,,Wieszczbę wölwy’’ i fragment eposu o Attyli w języku staroangielskim, a do tego obszerne komentarze Christophera Tolkiena.

Akcja tych opowieści rozgrywa się w V wieku n. e. - pierwowzorem Gunnara (niem. Guntera) był burgundzki król Gundaharius (407 – 136), zaś jego wroga Atliego – budzący strach władca Hunów, Attyla (406 – 453), w takich krainach jak: Burgundia (ze stolicą w Wormacji), Norwegia i leżące na wschodzie imperium Hunów. Pojawiają się wzmianki o Dnieprze (Donaper) i Lesie Wiślańskim, zwanym też Mroczną Puszczą (ang. Mirkwood) – granicy między ziemiami Gotów a Hunów. Owa Mroczna Puszcza odgrywa ważną rolę w mitologii Tolkiena (w ,,Hobbicie’’ i we ,,Władcy Pierścieni’’).

Kim byli główni bohaterowie?

Sigurd (niem. Zygfryd) był wojownikiem ze sławnego rodu Völsungów; synem Sigmunda i Signy, bratem okrutnego Sinfjötliego, który po nocach napadał ludzi okryty wilczą skórą. Z Sigurdem sami bogowie wiązali wielkie nadzieje, miał on bowiem, już jako pośmiertny mieszkaniec Walhalli w czasie Ragnaröku zabić węża Jormundgandra i tym samym ocalić świat. Jest to swoisty motyw mesjański, innowacja samego Tolkiena. Sigurd, obok fińskiego herosa Kullervo (odsyłam do posta ,,Opowieść o Kullervo’’) był jednym z pierwowzorów Turina Turambara, którego misją przy końcu świata miało być uśmiercenie smoka Ancalagona Czarnego. Był wychowywany w lesie przez karła Regina, który wykuł mu miecz zwany Gram. Z jego pomocą, Sigurd na wrzosowisku Gnithaheidi zabił pilnującego zaklętego złota smoka Fafnira, brata Regina. Napiwszy się jego krwi zaczął rozumieć mowę ptaków. Dowiedział się, że Regin chce go zabić, aby przywłaszczyć sobie złoto i pomścić brata. Wówczas Sigurd zabił karła. Jego pierwszą miłością była walkiria Brynhild (niem. Brunhilda), córka Odyna. Jej ojciec karząc jej nieposłuszeństwo (ocalenie wbrew jego woli jednego z wojowników przed śmiercią w bitwie) skazał ją na małżeństwo. Jednak Brynhild postawiła warunek, że wyjdzie tylko za najodważniejszego z wojowników. Czekając na niego spała otoczona kręgiem płomieni. Sigurd pokonał przeszkodę i obudził śpiącą walkirię. Brynhild zakochała się w nim i obiecała, że go poślubi, gdy ten zdobędzie królestwa. W swoich wędrówkach Sigurd dotarł do Burgundii, gdzie został wasalem króla Gunnara (niem. Gunter) z rodu Gjukungów, zwanych też Niflungami (niem. Nibelungami). Zawarł braterstwo krwi z nim i jego bratem Högnim (niem. Hagen von Tronye). Grimhilda, wdowa po Gjukim, a siostra Gunnara, czarami nadała Sigurdowi wygląd swego brata, on zaś w jego postaci ponownie sforsował ognisty krąg i zdobył Brynhild jako żonę dla swego suzerena. Grimhilda podała bowiem Sigurdowi magiczny napój, po którym zapomniał o swej przysiędze i poślubił jej córkę Gudrun (niem. Krymhilda). Gunnar i Högni uknuli spisek na życie Sigurda, aby zagarnąć jego skarby. Polecili go zabić swemu bratu Gotthormowi, który nie był związany z Sigurdem braterstwem krwi. Pogromca Fafnira zginął z ręki Gotthorma w łożu. Jednak zdobyty skarb bynajmniej nie przyniósł szczęścia Niflungom...

Gudrun była córką ,,siwej mądrością’’ wiedźmy Grimhildy. Nim poznała Sigurda żyła szczęśliwie, a jej jedynym zmartwieniem były niepokojące sny. Została żoną Sigurda i bardzo go kochała, czym zaskarbiła sobie nienawiść Brynhildy. Po tragicznej śmierci bohatera. Gunnar i Högni wydali ją za Atliego (Attylę) – władcę Hunów, w którym chcieli mieć potężnego sojusznika. Gudrun nie była z nim szczęśliwa. Chciwy Atli zamyślał zgubę Niflungów chcąc zagarnąć ich smoczy skarb. Zaprosił ich do siebie, a Gudrun bezskutecznie ostrzegała braci przesyłając im pierścień owinięty wilczym włosem. Na miejscu Burgundowie i Goci walczyli przeciw Hunom, lecz zostali pokonani i zamordowani. Högniemu zostało wydarte serce – można było je poznać po tym, że nie drżało. Z kolei Gunnar został wrzucony do dołu ze żmijami. Bronił się przed nimi grając stopą na harfie, aż w końcu zginął ukąszony. Gudrun mszcząc się, podała Atliemu na uczcie ciała ich synów Eitila i Erpa (widać tu podobieństwo do greckiego mitu o Prokne podającej Tereusowi danie z ich syna Itysa), a następnie spaliła dwór zabijając wielu Hunów. Pijanego Atliego zasztyletował w łożu. Później sama popełniła samobójstwo dwukrotnie skacząc w morskie odmęty. Opowieść o Gudrun jest opowieścią o utracie niewinności, o brutalnym, pogańskim świecie, dopiero czekającym na Dobrą Nowinę o Bogu będącym Miłością.

Wyeksponowany został również wątek przeklętego złota należącego pierwotnie do karła Andvariego (odległy prototyp Jedynego Pierścienia). Kiedy bogowie Odyn, Hoenir i Loki wędrowali po świecie, ten ostatni, pełniący funkcję trickstera zabił karła Otra, który pod postacią nomen omen – wydry łowił łososie i zdarł z niego cenną skórę. Bogów uwięził demon Hreidmar – ojciec zabitego Otra, a także Andvariego, Regina i Fafnira. Kazał zapłacić sobie główszczyznę w złocie, które miało przykryć całą skórę wydry. Potem jednak bogowie siłą przywłaszczyli sobie złoto, zaś Andvari rzucił na nie klątwę.

,,Legendę o Sigurdzie i Gudrun’’ oceniam pozytywnie, tak jak inne dzieła Tolkiena, mimo że jej zakończenie jest smutne. Na zakończenie, w ramach ciekawostki chciałbym wspomnieć o polskim autorze, Robercie Stillerze, który poruszył podobną tematykę. Zainteresowanych jego książką odsyłam do posta: ,,Polska odpowiedź na ‘Pieśń o Nibelungach’, czyli ‘Krymhilda’’ ;).