,,Złota legenda żydowska''

,,Jesteście naszymi braćmi umiłowanymi i – można powiedzieć – w pewien sposób naszymi starszymi braćmi’’ - św. Jan Paweł II

W listopadzie 2018 r. przeczytałem ,,Złotą legendę żydowską’’ Szem – Toba (pseudonim prof. S. Sens – Taubera) wydaną po raz pierwszy we Lwowie w 1910 r. Jest to zbiór 23 legend zaczerpniętych z ,,Talmudu’’, ,,Midraszu’’ i ,,Jalkutu’’, którego tytuł nawiązuje do ,,Złotej legendy’’ bł. Jakuba de Voragine. Akcja tych opowieści rozgrywa się w starożytności w Niebie, w Ziemi Świętej (Jerozolima, Hebron, Betlejem), w Egipcie (Aleksandria), w Rzymie, Germanii i Partii.

Kiedy Bóg postanowił stworzyć człowieka, przeraziły się anioły Emet (Prawda), Szalom (Pokój) i Cedaka – Jaszer (Sprawiedliwość). Wiedziały, że ludzie będą grzeszyć przeciwko utożsamianym przez nie wartością i prosiły Boga, o to by nie stwarzał ludzi. Jedynie najmłodszy anioł, Rachmin (Miłosierdzie) chciał, by ludzkość pojawiła się na ziemi i obiecał nad nią czuwać, by mogła postępować w dobrym.

Innym bohaterem fantastycznym jest biblijny Og przedstawiany w legendach żydowskich jako olbrzym z rodu Anaka. Gdy był jeszcze młody jego pobratymcy zginęli w potopie, on sam zaś uratował się siedząc na dachu arki Noego. Po potopie przeżył jeszcze wiele wieków. Został królem krainy zwanej Basanem. Stał się wrogiem Narodu Wybranego zmierzającego do Kanaanu i chciał ich zmiażdżyć skałą. Jednak góra, którą wyrwał, unieruchomiła jego głowę jak kołnierz, potem zaś Og zginął zabity przez Izraelitów.

W antologii Szem – Toba znajdujemy wiele innych postaci występujących w Starym Testamencie ukazanych w sposób apokryficzny.

Noe nie tylko ocalił ludzi i zwierzęta w czasie potopu, ale też po jego zakończeniu wynalazł wino. Szatan chcąc zepsuć jego dobre w swych początkach dzieło, ukradkiem podlał winorośl krwią jagnięcia, lwa, tygrysa, małpy i świni. W wyniku tego magicznego zabiegu człowiek w miarę picia upodabnia się po kolei do każdego z tych zwierząt.

Abraham był bardzo gościnny (święte prawo gościnności, o którym pisze Konrad T. Lewandowski było honorowane nie tylko u Słowian ;). Gdy przyjmował pod swoim namiotem starego poganina, próbował go przekonać za pomocą argumentów do przyjęcia wiary w jednego Boga, jednak starzec nie dał się przekonać. Wówczas Abraham rozgniewał się i przepędził go. Późnej jednak pouczony przez miłosiernego Boga, odszukał swego gościa, przeprosił go i okazał mu wszelką życzliwość mimo wyznawanej przez niego innej religii. Dopiero widząc dobroć Abrahama poganin przekonał się do monoteizmu. Inna legenda pokazuje Abrahama i jego syna Izaaka idących na stromy szczyt góry Moria w celu złożenia ofiary Bogu. Obaj byli zdecydowani wypełnić wolę Bożą, od czego próbował ich odwieść szatan. Gdy dotarli na szczyt okazało się, że żądanie złożenia Izaaka w ofierze było jedynie próbą wiary Abrahama, którą ten przebył pomyślnie.

Mojżesz nazywany jest w tych legendach ,,mistrzem’’ i ,,herosem izraelickim’’. Bóg widząc jego troskliwą opiekę nad stadami owiec Jetry w nagrodę dla dobroć dla zwierząt powierzył mu władzę nad Narodem Wybranym. Suchy, ciernisty krzew, który na oczach Mojżesza zazielenił się i zapłonął był zapowiedzią wybawienia z niewoli Izraelitów. Z Bożego rozkazu Mojżesz jako domokrążca nawiedzał wszystkie narody Ziemi proponując im przyjęcie Tory. Jednak zawsze spotykał się z odmową przestrzegania takiego czy innego przykazania Dekalogu. Dopiero Żydzi zgodzili się wypełniać Boże prawo i nauczał jego swoje dzieci. Mojżesz nie wszedł do Ziemi Obiecanej, za to widział ją ze wzgórza Abarim, na którym zmarł. Aniołowie Michael i Gabriel nie chcieli go zabijać, zaś demon Samael został odpędzony przez Mojżesza. W końcu Bóg osobiście zabrał duszę Mojżesza.

Saul był pierwszym królem Izraela, rolnikiem, który przebywając wśród uczniów proroka Samuela sam otrzymał dar proroctwa i został namaszczony na króla. Legenda nie opisuje jego późniejszej utraty łaski Bożej i upadku, o których można przeczytać w ,,Biblii’’.

Krew proroka Zachariasza, którą przelał w świątyni jerozolimskiej bezbożny król Joasz nie dawała się usunąć. Chciał ją pomścić okrutny wódz babiloński Nebuzradon, czyli Nabuchodonozor.

Pewien zubożały Żyd wielkim nabożeństwem darzył proroka Eliasza. Na jego cześć w czasie uczty szabatowej zawsze trzymał na stole srebrny puchar pełen wina, na wypadek gdyby prorok chciał go osobiście odwiedzić. Dzięki Eliaszowi Żyd odzyskał utracone bogactwo. W innej legendzie Eliasz przybrał postać rzymskiego senatora i obronił pobożnego Nahuma Ganzu przed gniewem cesarza rzymskiego.

Książka propaguje tradycyjne wartości, pod którymi również chrześcijanin mógłby się podpisać jak: pobożność, bezgraniczne zaufanie Bogu, pokora, miłość do rodziców, współczucie, dzielenie się swoimi dobrami z potrzebującymi i patriotyzm. Jako złe zostały ukazane chciwość i nieuczciwość. Podkreślono miłosierdzie Jahwe i to, że kocha również gojów (np. zabronił swoim aniołom cieszyć się ze śmierci Egipcjan potopionych w Morzu Czerwonym). Zabawnym ahistoryzmem jest … złotówka używana zamiast szekla w starożytnym Izraelu ;).