Muki

 ,,Muki to bardzo ciekawa postać ze świata andyjskich wierzeń, czczona zasadniczo przez górników. Ma wygląd dziecka o czerwonych oczach, odzianego w górniczy strój, i pełni funkcję strażnika kopalni. Pracownicy przynoszą podarki i zostawiają je w podziemnych ołtarzykach, by zjednać go sobie i zapewnić bezpieczeństwo podczas pracy. Niewłaściwe traktowanie Mukiego może skończyć się tragicznie - śmiercią bądź obrażeniami w wyniku jakiegoś wypadku, na przykład zawału skał - ale gniew bóstwa przynosi także różne choroby. Jedna z nich to muquiwayra, stanowiąca karę za wejście do kopalni bez pozwolenia jej mitycznego strażnika: zaczyna się od zwykłej wysypki, ale skończyć może nawet paraliżem. Wbrew pozorom nie jest to wcale dziedzictwo wierzeń z czasów inkaskich, tylko przykład synkretyzmu. Muki pojawił się dopiero w czasach kolonialnych i jest bez wątpienia krewniakiem europejskich duchów górniczych, takich jak znany nam Skarbnik, tyle że zaadaptowanym do andyjskich realiów'' - Tomasz Pindel ,,Śmierć i inni święci. Ameryka Łacińska i jej wierzenia''